Дефинициясы1. Автоматты өрт сөндіру сигнализациясы, автоматтық өрт сөндіру сигнализациясы – басқару аспаптары мен шлейфтердің жиынтығы-өрт хабарлағыштары орнатылған оларды қосатын коммуникациялық кабельдік желілер (немесе сымсыз байланыс құрылғылары).
2. Этимологиясы: автомат (гр. automatos) - "өздігінен әрекет ететін", сигнализация (лат. signāle, signum) - «белгі".
3. Өзбек: avtomatik yong'in signalizatsiyasi
4. Түрік: otomatik yangın alarmı
5. Ағылшын: automatic fire alarm system
6. Неміс: automatischer Feueralarm
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая игла - автоматты ине (2021), водопровод пожарный - өрт сөндіру суқұбыры (2021), предупреждающая сигнализация - ескерту дабылы (байланыс) (2007)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2018 жылғы 27 қыркүйектегі № 228 қаулысы. ... техникалық құралдарды (күзет және өрт сигнализациясы ...
9. Ұсыныстар: "автоматты өрт сөндіру сигнализациясы" немесе "автоматты өрт сөндіру дабылы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған өрт сөндіру сигнализациясы мен құлақтандыру жүйесі - өрттің шығу көзін (өрт дабылы) анықтауға мүмкіндік беретін аппаратураны, сөйлеуді ескертуді автоматты түрде қосу құрылғысын, өрт сөндіру жүйесін, түтін шығаруды және кіруді бақылау және басқару жүйесіне (СКУД) және лифт шаруашылығына басқару сигналдарын беруді қамтитын және күзетілетін аумақта өрт туралы ақпаратты белгілі бір түрде алатын, өңдейтін, беретін және тұжырымдайтын жүйе.
2. Этимологиясы: автомат (гр. automatos) - "өздігінен әрекет ететін", сигнализация (лат. signāle, signum) - «белгі".
3. Өзбек: avtomatik yong'in signalizatsiyasi va ogohlantirish tizimi
4. Түрік: otomatik yangın alarmı ve uyarı sistemi
5. Ағылшын: automatic fire alarm and warning system
6. Неміс: automatische Brandmeldeanlage und Alarmsystem
7. Бекітілген нұсқасы: предупреждающая сигнализация - ескерту дабылы (байланыс) (2007), автоматическая игла - автоматты ине (2021), водопровод пожарный - өрт сөндіру суқұбыры (2021), система оповещения гражданской защиты - азаматтық қорғаудың құлақтандыру жүйесі (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2018 жылғы 27 қыркүйектегі № 228 қаулысы. ... (күзет және өрт сигнализациясы ...
Қарағанды облысының әкімдігінің 2024 жылғы 7 наурыздағы № 14/01 қаулысы. ... "Азаматтық қорғаудың құлақтандыру жүйесін ...
9. Ұсыныстар: "автоматтандырылған өрт сөндіру сигнализациясы мен құлақтандыру жүйесі" немесе "автоматтандырылған өрт сөндіру дабылы мен құлақтандыру жүйесі" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған газды өрт сөндірудің жүйесі, газды өрт сөндірудің автоматтық жүйесі - өртпен күресу үшін газды өрт сөндіру құрамдарын пайдаланатын жабдықтар жиынтығының (сұйытылған газдар (СО2, хладондар) және сығылған газдар (инерген, аргонит, азот, аргон) автоматтандырылған жүйесі.
2. Этимологиясы: газ - (нидерл. gas, еж. грек. háos) - "хаос".
3. Өзбек: avtomatik gazni o'chirish tizimi
4. Түрік: otomatik gazlı yangın söndürme sistemi
5. Ағылшын: automatic gas fire extinguishing system
6. Неміс: automatische Gasfeuerlöschanlage
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система газового пожаротушение - газбен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: 1999 жылы бекітілген нұсқаны, қазақ тілі заңдылықтарын басшылыққа ала отырып, "газбен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" немесе "газды өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" термин тіркесін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған дренчерлік өрт сөндіру жүйесі, дренчерлік өрт сөндірудің автоматтық жүйесі - өрт ошақтарын жою және өртті оқшаулайтын, өрттің одан әрі таралуына жол бермейтін, су пердесін жасау үшін пайдаланылатын автоматтық жүйе.
2. Этимологиясы: дренчер (ағылш. drench) - "суару".
3. Өзбек: avtomatik drenaj yong'inni o'chirish tizimi
4. Түрік: otomatik drenaj yangın söndürme sistemi
5. Ағылшын: automatic drencher fire extinguishing system
6. Неміс: automatische Entwässerungsfeuerlöschanlage
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: қазақ тіліндегі сөз тіркесі байланысының ерекшеліктерін ескере отырып, "дренчерлі өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған бақылау жүйесі, автоматтық бақылау жүйесі - шығарындылар және (немесе) төгінділер көрсеткіштерін автоматты өлшеуді және есепке алуды, осы көрсеткіштер туралы ақпаратты қоршаған ортаға теріс әсер ететін объектілердің мемлекеттік тізіліміне тіркеуді және беруді қамтамасыз ететін техникалық құралдар кешені
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: avtomatik bahilau juyesi
4. Түрік: otomatik kontrol sistemi
5. Ағылшын: automatic control system
6. Неміс: automatisches Kontrollsystem
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система контроля - автоматты бақылау жүйесі
(2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2023 жылғы 9 маусымдағы № 424 бұйрығы. ... автоматты бақылауды жүзеге ...
9. Ұсыныстар: 2015 жылы бекітілген "автоматты бақылау жүйесі" термині болғандықтан, күн тәртібінен алып тастау ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған көбікті өрт сөндіру жүйесі, көбікпен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі - белсенді зат ретінде көбікті қолдана отырып, өрт
ошағын оқшаулаудың автоматтық жүйесі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: avtomatik ko'pikli yong'inga qarshi tizimі, avtomatik ko'pikli yong'inni o'chirish tizimi
4. Түрік: otomatik köpük yangın söndürme sistemi
5. Ағылшын: automatic foam fire extinguishing system
6. Неміс: automatisches Schaumlöschsystem
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система пенного пожаротушения - көбікпен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: 1999 жылы бекітілген "көбікпен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" нұсқасын немесе "көбікті өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминдік тіркесін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған ұнтақты өрт сөндіру жүйесі, ұнтақты өрт сөндірудің автоматтық жүйесі - ұсақ ұнтақталған минералдармен, арнайы қоспалары бар ұнтақтармен жабдықталған өрт сөндірудің автоматтық жүйесі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: avtomatik kukunli yong'inga qarshi tizim,
4. Түрік: otomatik toz yangın söndürme sistemi
5. Ағылшын: automatic powder fire extinguishing system
6. Неміс: automatisches Pulverlöschsystem
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система порошкового пожаротушения - ұнтақпен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі(өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: 1999 жылы бекітілген "ұнтақпен өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминін қалдыру немесе "ұнтақты өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Автоматтандырылған спринклерлік өрт сөндіру жүйесі, спринклерлік өрт сөндірудің автоматтық жүйесі – спринклер деп аталатын арнайы құрылғылардан тұратын өрттен қорғау құралдарының автоматтық жүйесі. Негізгі мақсаты-өрт сөндіргіш затты үлкен қысыммен бүрку.
2. Этимологиясы: спринклер (ағылш. sprinkler) - "шашыратқыш", "бүркігіш"
3. Өзбек: avtomatlashtirilgan sprinkler yong'inni o'chirish tizimi, avtomatik sprinkler yong'inni o'chirish tizimi
4. Түрік: otomatik yangın söndürme sprinkler sistemi, otomatik yağmurlama yangın söndürme sistemi
5. Ағылшын: automatic sprinkler fire extinguishing system
6. Неміс: automatisches Sprinkler-Löschsystem
7. Бекітілген нұсқасы: автоматическая система спринклерного пожаротушение - спринклерлік өрт сөндірудің автоматтық жүйесі (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: бұған дейін бекітілген "спринклерлік өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминін қайта бекіту немесе "спринклерлі өрт сөндірудің автоматтық жүйесі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Аэродромдық өрт сөндіру автомобилі – ұшақтар мен тікұшақтардағы өртті сөндіруді, апатқа ұшыраған ұшақтардан жолаушылар мен экипаж мүшелерін эвакуациялау бойынша жұмыстарды жүргізуді, сондай-ақ әуежайлар ауданындағы объектілердегі өртті сөндіруді қамтамасыз ететін құтқару қызметіне арналған көлік.
2. Этимологиясы: автомобиль (көне грек. α’υτός) - "өзі", (латын. mobilis) - "жылжымалы", аэродром (көне грек. ἀήρ) - "ауа", δρόμος - "жол".
3. Өзбек: avtomobil aerodrom o't o'chiruvchisi
4. Түрік: havaalanı itfaiyecisi arabası
5. Ағылшын: airfield fire truck
6. Неміс: fahrzeug der flugplatz-feuerwehr
7. Бекітілген нұсқасы: беспилотный автомобиль - жүргізушісіз автомобиль (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "аэродромдық өрт сөндіру автомобилі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Газ-түтіннен қорғау қызметінің автомобилі – газдану және түтіндеу жағдайында жұмыстарды жүргізу үшін агрегаттармен және өрт-техникалық қару-жарақпен жабдықталған өрт сөндіру автокөлігі.
2. Этимологиясы: Автомобиль (көне грек. α’υτός) - "өзі", (латын. mobilis) - "жылжымалы"; газдымозащитный (көне грек. χάος) - "ретсіз, тәртіпсіз, бей-берекет", дым (үндіеуропа. dhumas) - "түтін", защитный (орыс. за) - "шеттілдік префикс", щить - "қалқан".
3. Өзбек: gaz va tutunni himoya qilish xizmati avtomobili
4. Түрік: gaz koruma hizmetinin aracı
5. Ағылшын: gas and smoke protection service vehicle
6. Неміс: fahrzeug des gasschutzdienstes
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "газ-түтіннен қорғау қызметінің автомобилі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт сөндіру-құтқару автомобилі – өрт сорғысымен, сұйық өрт сөндіргіш заттарды сақтауға арналған сыйымдылықтармен және оларды беру құралдарымен, генератормен, өрт-техникалық қару-жарақтың кеңейтілген жиынтығымен жабдықталған және жеке құрамды, өрт-техникалық қару-жарақ пен жабдықты өрт (авария) орнына жеткізуге, сөндіруге және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған өрт сөндіру автомобилі.
2. Этимологиясы: автомобиль (көне грек. α’υτός) - "өзі", (латын. mobilis) - "жылжымалы".
3. Өзбек: автомобиль пожарно-спасательный
4. Түрік: yangın ve kurtarma aracı
5. Ағылшын: fire and rescue vehicle
6. Неміс: feuerwehr-rettungswagen
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "өрт сөндіру-құтқару автомобилі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Көбік-ұнтақты өрт сөндіру автомобилі – өрт сөндіргіш ұнтақты сақтауға арналған ыдыспен, газы бар баллондармен немесе компрессорлық қондырғымен, лафеттік және қол оқпандарымен, көбік түзгішті сақтауға арналған бір немесе бірнеше сыйымдылықпен, коммуникацияларды байлайтын өрт сорғысымен және көбік түзгішті мөлшерлеуге арналған құрылғымен жабдықталған және өрт орнына жеке құрамды, өрт-техникалық қару-жарақ пен жабдықты жеткізуге арналған өрт сөндіру автомобилі.
2. Этимологиясы: автомобиль (еж. гр. α ατός, лат. mobilis) - "өзі" + "жылжымалы, жылдам"
3. Өзбек: ko'pikli kukunli söndürme mashinasi o't o'chiruvchisi
4. Түрік: köpük ve toz söndürme itfaiyecisi arabası
5. Ағылшын: foam powder extinguishing fire truck
6. Неміс: löschfahrzeug der Feuerwehr Schaumpulver löschen
7. Бекітілген нұсқасы: автомобиль пожарной пенно-порошкового тушения - көбік-ұнтақты өрт сөндіргіш (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 7 қарашадағы № 888 бұйрығы.
... ұнтақты және ауа-көбікті өрт сөндіргіштердің жұмысының мақсаты ...
9. Ұсыныстар: өртке қарсы қызмет саласында бұған дейін бекітілген "көбік-ұнтақты өрт сөндіргіш" терминін редакциялап, "көбік-ұнтақты өрт сөндіру автомобилі" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Ұнтақты өрт сөндіру қондырғылы өрт сөндіру автомобилі – жүк көлігінің шассиіне орнатылған және ұнтақ ыдыстары, сығылған газ көзі, құбырларды қосу жүйелері, бекіту және реттеу арматурасы, лафеттік және қол оқпандары, бақылау аспаптары бар автомобиль түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: kukunli o't o'chirish moslamasi bilan o't o'chiruvchi mashina
4. Түрік: toz yangınla mücadele tesisi olan itfaiyeci arabası
5. Ағылшын: car repair with repair
6. Неміс: löschfahrzeug mit pulverförmigem Löschfahrzeug
7. Бекітілген нұсқасы: автомобиль пожарной пенно-порошкового тушения - көбік-ұнтақты өрт сөндіргіш (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2021 жылғы 6 қыркүйектегі № 429 бұйрығы. ... мақсаттағы (газдық-су (бу шығару)) өрт сөндіру автомобилі ...
9. Ұсыныстар: "ұнтақты өрт сөндіру қондырғысы бар өрт сөндіру автомобилі" терминін редакциялап, "ұнтақты өрт сөндіру қондырғылы өрт сөндіргіш автомобиль" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өрт сөндіруге арналған көмірқышқылдық қондырғысы бар өрт сөндіру автомобилі - сұйық көмірқышқыл газының заряды бар, қаныққан булардың қысымында болатын, жоғары қысымды айдау, газды орта мен жану аймағын араластырып салқындату арқылы жұмыс атқаратын автомобиль түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: karbonat angidrid yong'in o'chirish tizimiga ega o't o'chirish mashinasi
4. Түрік: yangını söndürmek için karbondioksit tesisine sahip itfaiye aracı
5. Ағылшын: fire truck with carbon dioxide installation for fire extinguishing
6. Неміс: löschfahrzeug mit Kohlendioxid-Löschanlage
7. Бекітілген нұсқасы: углекислый газ - көмірқышқыл газ (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "өрт сөндіруге арналған көмірқышқылдық қондырғылы өрт сөндіргіш автомобиль" термині ұсынылады.

Дефинициясы1. Өздігінен қышқылдану – органикалық қосылыстардың ауадағы оттегімен өздігінен тотығуы.
2. Этимологиясы: Автоокисление (көне грек. αὐτός) - "өзі, өздігінен", (орыс. окислять) - "қышқылдандыру, тотықтандыру".
3. Өзбек: avtomatik oksidlanish
4. Түрік: otomatik oksidasyon
5. Ағылшын: auto-oxidation
6. Неміс: autooxidation
7. Бекітілген нұсқасы: автохронометраж - автохронометраж (2023), окислитель - тотықтырғыш (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "автототығу" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Белсенді газ – газ тәрізді орталардың сипаттамаларын едәуір жақсартуға мүмкіндік беретін түпнұсқа және инновациялық элемент.
2. Этимологиясы: активный (латын activus) - "әрекет етуші", газ (көне грек. χάος) - "ретсіз, тәртіпсіз, бей-берекет".
3. Өзбек: faol gaz
4. Түрік: aktif gaz
5. Ағылшын: active gas
6. Неміс: аktivgas
7. Бекітілген нұсқасы: активность радиоактивного элемента - радиоактив элементтің белсенділігі (2023), активный ряд металлов - металдардың актив қатары (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "белсенді газ" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Акустикалық зақымдау – объектілерге акустикалық сәулелену энергиясымен әсер ету арқылы олардың белгілі бір функцияларды (қойылған міндеттерді) орындау қабілетін жоғалтуға әкеп соқтыру.
2. Этимологиясы: Акустика (көне грек. ἀκουστικός) - "есту".
3. Өзбек: akustik shikastlanish
4. Түрік: akustik yenilgi
5. Ағылшын: acoustic damage
6. Неміс: akustische Niederlage
7. Бекітілген нұсқасы: акустическое перемешивание - акустикалық араластыру (2021), огневое поражение - тигізіп ату (2022), поражение - зақымдану (мед.) (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "акустикалық зақымдау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Альфа-сәулелену - оң зарядталған гелий ядроларының ағыны болатын радиоактивті ыдырау және ауыр элементтердің ядролық реакциялары кезінде пайда болатын, иондау қабілеті жоғары, ал ену қабілеті төмен сәулеленудің бір түрі.
2. Этимологиясы: Альфа (көне грек. ἀλφά) - "грек әліпбиіндегі бірінші әріп".
3. Өзбек: alfa nurlanishi
4. Түрік: alfa radyasyonu
5. Ағылшын: alpha radiation
6. Неміс: alpha-strahlung
7. Бекітілген нұсқасы: альфа-фетопротеин (АФП) - альфа-фетопротеин (АФП) (2019), тепловое излучение - жылулық сәулелену (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "альфа-сәулелену" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сейсмикалық тәуекелді талдау – жеке фазалардың басталу сәттерін, толқындардың табиғатын және олардың кеңістік пен уақыттағы себептерін (эпицентрі, ошақтың тереңдігі, ошақтың уақыты), сейсмикалық толқындардың болжамды жолдары мен өту уақытын бағалау.
2. Этимологиясы: сейсмика (еж.гр. σεισμός) - "жер сілкінісі".
3. Өзбек: seysmik xavfni tahlil qilish
4. Түрік: sismik risk analizi
5. Ағылшын: seismic risk analysis
6. Неміс: analyse des seismischen Risikos
7. Бекітілген нұсқасы: сейсмическая волна - сейсмикалық толқын (2022), зона экологического риска - экологиялық қатер аймағы (2022), SWOT-анализ - SWOT-талдау (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің 2011 жылғы 29 сәуірдегі № 61-ө Өкімі. ... жобаның сейсмикалық төзімділігі бойынша ...
Еуразиялық экономикалық комиссия Алқасының 2015 жылғы 19 мамырдағы № 55 шешімі. ...Талдау және тәуекелді азайту әдіснамасы ...
9. Ұсыныстар: "сейсмикалық тәуекелді талдау" терминдік тіркестің сыңарлары жеке термин ретінде бекітілген және заңнамалық құжаттарда қолданыста бар. Сондықтан "сейсмикалық тәуекелді талдау" бекітуге ұсынылады.

Дефинициясы1. Сейсмограмманы талдау – сейсмикалық тербелістерді бір немесе бірнеше сейсмикалық қабылдағыштармен жазу нәтижесін талдау.
2. Этимологиясы: сейсмограмма (seismos+ gramma) - "жер сілкінісі" + "жазба, жазбаша белгі".
3. Өзбек: seysmogrammani tahlil qilish
4. Түрік: sismogram analizi
5. Ағылшын: seismogram analysis
6. Неміс: analyse des Seismogramms
7. Бекітілген нұсқасы: спектральный анализ - спектрлік талдау (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 сәуірдегі N 306 Қаулысы. ... тарихи сейсмограммаларының электронды мұрағатын жасау" ...
9. Ұсыныстар: "сейсмограмманы талдау" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Жанғыш қоспаны талдағыш – жанғыш қоспалардың (метан, оттегі ... ) жарылыс қаупін немесе шекті рұқсат етілген концентрациясын бақылауға арналған, бірнеше уақыт ішінде газ қоспасына толық талдау жүргізетін шағын құрылғы түріндегі жабдық.
2. Этимологиясы: Анализатор (көне грек. ἀνάλυσις) - "ажырату, жіктеу, ыдырату".
3. Өзбек: yonuvchan aralashma analizatori
4. Түрік: yanıcı karışım analizörü
5. Ағылшын: combustible mixture analyzer
6. Неміс: analysator für brennbares gemisch
7. Бекітілген нұсқасы: анализатор спектра - спектр талдағышы (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жанғыш қоспаны талдағыш" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Түтін газдарын талдағыш – әртүрлі газдардың шығарындыларын бақылау және өлшеу үшін қолданылатын арнайы құрылғылар.
2. Этимологиясы: Анализатор (көне грек. ἀνάλυσις) - "ажырату, жіктеу, ыдырату", дым (үндіеуропа. dhumas) - "түтін", газ (көне грек. χάος) - "ретсіз, тәртіпсіз, бей-берекет".
3. Өзбек: tutun gaz analizatori
4. Түрік: baca gazı analizörü
5. Ағылшын: flue gas analyzer
6. Неміс: rauchgasanalysator
7. Бекітілген нұсқасы: анализатор спектра - спектр талдағышы (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "түтін газдарын талдағыш" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Климаттық аномалия – қандай да бір метеорологиялық элементтердің климаттық нормадан айтарлықтай ауытқуы. Ауытқу белгісіне байланысты климаттық аномалияның оң немесе теріс екені туралы айтылады.
2. Этимологиясы: климат (еж. гр. κλίμα) - "экватордан полюстерге қарай еңіс", (Жерді) еңкейту"; анамолия (грек. ανομος+τόμος) - "теріске шығару, қарама-қарсы" + "заң; норма"
3. Өзбек: iqlim anomaliyasi
4. Түрік: iklimsel anomali
5. Ағылшын: climate anomaly
6. Неміс: klimatische Anomalie
7. Бекітілген нұсқасы: климат - климат (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қостанай облысы Таран ауданы әкімдігінің 2016 жылғы 23 маусымдағы №189 қаулысы. ... өнiмiнiң түрлерi бойынша табиғи-климаттық аймақтар бөлiгiнде ...
9. Ұсыныстар: терминдердің заңнамадағы қолданысын, бекітілуін ескере отырып, "климаттық аномалия" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Сейсмикалық режим аномалиясы – бұл ең сенімді түрде анықталған жер сілкінісін дайындау процестерімен байланысты геофизикалық әсерлер.

2. Этимологиясы: режим (лат. regimen, лат. regimen) - "басқару, басқарма"
3. Өзбек: seysmik rejim anomaliyasi
4. Түрік: sismik rejim anomalisi
5. Ағылшын: anomaly of the seismic regime
6. Неміс: anomalie des seismischen Regimes
7. Бекітілген нұсқасы: сейсмическая волна - сейсмикалық толқын (2022), транспорт в неуправляемом режиме (информатизация) - басқарылмайтын режимдегі тасымал (ақпараттандыру) (2023), режим конструктора - конструктор режімі (2023), аномалии - аномалиялар (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарлары жеке термин ретінде бекітілген. "Режим" термині бір жылда екі нұсқада бекітілген. Қазақ тілінің заңдылығына сәйкес "режімді" алып, терминдік тіркесті "сейсмикалық режим аномалиясы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Айналым аномалиясы – әдеттен тыс немесе әдеттен тыс күшті ауа-райы құбылыстары, бұл атмосфералық айналымның қалыпты тәртібінің бұзылуына әкеледі. Мұндай құбылыстарға дауыл, торнадо, найзағай, жаңбыр, қар және басқа да төтенше ауа-райы жағдайлары кіруі мүмкін. Бұл ауытқулар климаттың өзгеруі, табиғи апаттар немесе адамның іс-әрекеті сияқты әртүрлі факторлардан туындауы мүмкін.
2. Этимологиясы: аномалия көне грек. anоmalіa – "ауытқу"
3. Өзбек: qon aylanishining anomaliyasi
4. Түрік: sirkülasyon anormallık
5. Ағылшын: circulation anomaly
6. Неміс: Zirkulationsanomalie
7. Бекітілген нұсқасы: аномалии – аномалиялар (2019), циркуляция – циркуляция, айналым (2016), аномалия циркуляции – айналым ауытқушылығы (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "циркулияция" сөзі қазақ тіліне "айналым, айналыс" деп берілген, сол себепті "айналым аномалиясы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сейсмикаға қарсы белдеу – сейсмикалық әсер ету кезінде қабырғалар мен едендердің бірлескен жұмысына ықпал ететін кеңістіктік құрылымға біріктіретін тас қабырғаларға темірбетон байлау.
2. Этимологиясы: сейсмика (еж. гр. σεισμός) - "жер сілкінісі"
3. Өзбек: antiseysmik kamar, zilzilaga chidamli kamar
4. Түрік: anti-sismik kemer, depreme dayanıklı kemer
5. Ағылшын: anti-seismic belt
6. Неміс: antiseismischer Gürtel
7. Бекітілген нұсқасы: пояс климатический - климаттық белдеу (2022), антимикробный - микробқа қарсы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 30 қазандағы N 1010 Қаулысы. ... бөлiнген белдеуiнде сыртқы ...
9. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген терминдерді қарастыра келе , "сейсмикаға қарсы белдеу" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Антропогендік авария – экономика объектісінде адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін, адам іс-әрекетіндегі кемшіліктерден (қателіктерден) тікелей немесе жанама түрде туындаған қауіпті оқиға.
2. Этимологиясы: антропоген (грек. anthropos) - "адам" және "ген", авария (итальян. avaria, франц. avarie) - "зақым"
3. Өзбек: antropogen avariya
4. Түрік: insan yapımı kaza
5. Ағылшын: man-made accident
6. Неміс: anthropogener Unfall
7. Бекітілген нұсқасы: антропоген - антропоген (2023), антропогенная среда - антропогендік орта (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 желтоқсандағы № 1022 қаулысы. ... Қоршаған ортаға антропогендік әсер ету ...
9. Ұсыныстар: "антропогендік авария" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Антропогендік ластану – адам әрекетінің, әлемдік экономиканың кері әсерінен қоршаған ортаның ластануы.
2. Этимологиясы: антропоген (көне грек. ἀνήρ) - "ер адам", ген (көне грек. γένος) - "шығу тегі".
3. Өзбек: antropogen ifloslanish
4. Түрік: insan kaynaklı kirlilik
5. Ағылшын: anthropogenic pollution
6. Неміс: vom menschen verursachte verschmutzung
7. Бекітілген нұсқасы: антропоген - антропоген (2023), микробное загрязнение - микробтық ластану (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "антропогендік ластану" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Тыныс алу аппараты – тыныс алу органдарын агрессивті сыртқы ортадан қорғауды, тазартылған ауаны өкпеге жеткізуді және дем шығаруды жүзеге асыратын құрылғы.
2. Этимологиясы: Аппарат (латын. apparatus) - "әзірлеу, жабдықтау".
3. Өзбек: nafas olish apparati
4. Түрік: solunum cihazı
5. Ағылшын: breathing apparatus
6. Неміс: atemgerät
7. Бекітілген нұсқасы: аппарат дыхательный индивидуальный - тыныс алдыру жеке аппараты (төтенше жағдайлар) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "тыныс алу аппараты" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Оттегімен тыныс алу аппараты – тыныс алу, жүрек және қан тамырлары аурулары бар науқастарға оттегі терапиясын жүргізу үшін, сондай-ақ емдік мақсаттардан басқа ауада оттегі жетіспеушілігінің алдын алу үшін қолданылатын құрал.
2. Этимологиясы: аппарат (латын. apparatus) - "әзірлеу, жабдықтау".
3. Өзбек: kislorodli nafas olish apparati
4. Түрік: oksijen solunum cihazı
5. Ағылшын: oxygen breathing apparatus
6. Неміс: sauerstoff-atemgerät
7. Бекітілген нұсқасы: аппарат дыхательный индивидуальный - тыныс алдыру жеке аппараты (төтенше жағдайлар) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "оттегімен тыныс алу аппараты" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су айдынының аэрациясы – ауа мен судың өзара әрекеттесуі арқылы жүзеге асырылатын суды оттегімен байыту тәсілін қолдана отырып, су қоймаларының сапасы мен экожүйелеріне оң әсер ететін процесс.
2. Этимологиясы: Аэрация (көне грек. ἀήρ) - "ауа".
3. Өзбек: suv omborini shamollatish
4. Түрік: rezervuarın havalandırılması
5. Ағылшын: aeration of the reservoir
6. Неміс: belüftung des reservoirs
7. Бекітілген нұсқасы: аэрация пoчвы - тoпырақты аэрациялау (2022), аэрация воды - суға ауа сіңіру(мед) (2005), аэрирование - аэрациялау, ауалау (2016), охрана водоемов - суайдындарын қорғау (2022), водоемы дельты - атырау суқоймалары (2022), водоем - cуқойма (көлік және қатынас жолдары) (2015), водохранилище - су қоймасы (су шаруаш.) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: водоем - су айдыны (Қазақстан Республикасының Су Кодексі
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі)
водоем - су айдыны (Су айдындарындағы қауіпсіздік қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 34 бұйрығы).
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "су айдынын ауалау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су басқан жерлерді аэрациялау – судың жоғары жылдамдығымен жүретін су ағынының су массасын ауамен қанықтыру.
2. Этимологиясы: Аэрация (көне грек. ἀήρ) - "ауа".
3. Өзбек: oqim shamollatish
4. Түрік: akış havalandırması
5. Ағылшын: aeration of the flow
6. Неміс: belüftung des flusses
7. Бекітілген нұсқасы: элемент потока - ағын элементі (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "ағынды ауалау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақты аэрациялау – ауыл шаруашылығында өсімдіктердің тамырларына оттегінің қол жетімділігін қамтамасыз ету үшін жерді арнайы құралдармен қопсыту арқылы топырақтың аэрация қабатында өмір сүретін және топырақтың түзілуіне қатысатын организмдерге қолайлы жағдай жасау.
2. Этимологиясы: Аэрация (көне грек. ἀήρ) - "ауа".
3. Өзбек: tuproqni shamollatish
4. Түрік: toprak havalandırması
5. Ағылшын: soil aeration
6. Неміс: bodenbelüftung
7. Бекітілген нұсқасы: аэрация пoчвы - тoпырақты аэрациялау (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "топырақты ауалау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт қармағы - бұл жанып жатқан материалдарды немесе кернеулі сымдарды сүйреуге, сондай-ақ әртүрлі құрылымдарды: қабырғаларды, шатырларды, рафтерлерді және жанып жатқан ғимараттың басқа оңай бөлшектелетін бөліктерін талдауға арналған бастапқы өрт сөндіру құралы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'in o'chiruvchisi
4. Түрік: yangın kancası
5. Ағылшын: pike pole
6. Неміс: hechtstange
7. Бекітілген нұсқасы: багор - ілгек бақан (өртке қарсы қызм.) (1999), пожар - өрт (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 11 шілдедегі № 420 қаулысы. ... өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары ...
9. Ұсыныстар: құралдың атқаратын қызметіне қарай "өрт қармағы" термині ұғымға сәйкес келіп тұрғандықтан бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Мұздың қату базисі, мұзбасу базисі - аймақтағы аңғарлар түбінің биіктігіне сәйкес келетін мұздықтар тармағының ықтимал сырғуының төменгі шекарасы.
2. Этимологиясы: базис (еж.гр. βάσις ) - «негіз»
3. Өзбек: muzlik asoslari
4. Түрік: buzullaşmanın temeli
5. Ағылшын: base level of glaciation
6. Неміс: basis der Vereisung
7. Бекітілген нұсқасы: оледнение - мұзбасу (2005), базис индукции - индукция базисі (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 1 шілдедегі № 677 Қаулысы. ... су тасқыны мен мұздардың қатуының салдарынан ...
9. Ұсыныстар: "мұз қату - замораживание", "мұз басу - оледнение" терминдерінің мағыналық айырмашылығы бар және "мұзбасу" термин ретінде бұған дейін бекітілгендіктен, "мұзбасу базисі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өзен бассейні – барлық жер үсті және жер асты сулары белгілі бір өзенге, соның ішінде өзен салаларына ағатын жер бетінің аумағы.
2. Этимологиясы: бассейн (итальян. «bacino»; фр.«basin») - "суға арналған сауыт"
3. Өзбек: дaryo havzasi
4. Түрік: nehir havzası
5. Ағылшын: river basin
6. Неміс: flussbecken
7. Бекітілген нұсқасы: речной бассейн - өзен алабы (су шар.) (1981), бассейн отстойный - су тұндыру алабы (2022), водный бассейн - су алабы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2018 жылғы 29 маусымдағы №164-VІ ҚРЗ.
... Қорғас өзені бассейнінің сағасында ...
9. Ұсыныстар: 2022 жылы "алап" терминімен байланысты бекітілген 8 терминдік тіркес сыңарында "бассейн - алап" деп алынған. Түркі тілдерінің аудармасында да "бассейн" деп алынбаған. Сондықтан "өзен алабы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Сел бассейні - су жинайтын бассейн, оның ішінде сел ағындары қалыптасады және олардың қозғалысы негізгі арнада жүреді, ауданы 1-2-ден 100-200 км2-ге дейінгі шағын және орта су ағындарының (уақытша және тұрақты) су жинағыштары бар және арнаның орташа көлбеуі 100-300-ге тең.
2. Этимологиясы: бассейн (фр. basin) - "су ыдысы".
3. Өзбек: sel havzasi
4. Түрік: çamur havuzu
5. Ағылшын: mudflow basin
6. Неміс: schlammflussbecken
7. Бекітілген нұсқасы: бассейн долинный селевой - сел алабы бассейні (төтенше жағдай) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 29 қыркүйектегі № 774 қаулысы. ... "Ақсай өзені бассейніндегі сел ұстайтын бөгет." ...
9. Ұсыныстар: барлық бекітілген терминдік тіркесте "бассейн" "алап" деп бекітілген, түркі тілдерінде "хауыз" нұсқасы қолданылады. Сол себепті "сел алабы " терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Беткейлі сел бассейні - қазіргі заманғы эрозия және денудация процестерінің нәтижесінде негізінен қысқа немесе орта беткейде қалыптасқан, транзиттік аймақтың бойлық көлбеу бұрышы ықтимал сел массиві жыныстарының ішкі үйкеліс бұрышына тең немесе одан асатын, ауысуы немесе эрозиялық ауысу процесі басым болатын сел бассейні.
2. Этимологиясы: бассейн (фр. basin) - "су ыдысы".
3. Өзбек: sel qiyaligi havzasi
4. Түрік: eğimli çamur havzası
5. Ағылшын: mudflow slope basin
6. Неміс: Schlammfluss-Hangbecken
7. Бекітілген нұсқасы: бассейн долинный селевой - сел алабы бассейні (төтенше жағдай) (2015), бассейн воздушный - ауа алабы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: барлық бекітілген терминдік тіркесте "бассейн" "алап" деп бекітілген, түркі тілдерінде "хауыз" нұсқасы қолданылады. Сол себепті "беткейлі сел бассейні " терминін "беткейлі сел алабы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Күрделі селқауіпті бассейн – 200 км2 дейінгі 2-3–ші ретті тұрақты су ағыны, өзеннің орташа көлбеуі шамамен 100 ° құрайды, бұл терең аймақтары, каскадтары, шатырлы жартастары немесе су астындағы туннельдері бар үлкен бассейн болуы мүмкін.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv havzasi xavfli murakkab
4. Түрік: havuz seçici karmaşıktır
5. Ағылшын: the pool is mudslide-prone and complex
6. Неміс: das Schwimmbad ist selbstgefährlich komplex
7. Бекітілген нұсқасы: сложный пилотаж - күрделі пилотаж (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: бекітілген нұсқаны басшылыққа ала отырып, "күрделі селқауіпті бассейн" терминін "күрделі селқауіпті алап" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Мұнара - биіктігі басқа негіздерден едәуір басым, бөлек тұратын немесе басқа ғимаратқа не қабырғаға қосылған, қатты (тас және темірбетон) конструкциялы, қимасы әртүрлі (дөңгелек, шаршы, көпбұрышты) пішінде келетін, түрлі мақсатта қолданылатын инженерлік құрылым.
2. Этимологиясы: Башня (итал. bastia) - "бастион, бекініс, қамал".
3. Өзбек: minora
4. Түрік: kule
5. Ағылшын: tower
6. Неміс: der turm
7. Бекітілген нұсқасы: башня - мінбе (2020), башня водонапорная - қысымды су мұнарасы (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "мұнара" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Зілзала – кенеттен пайда болып, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттарды өлім-жітімге ұшырататын табиғат құбылысы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: falokat
4. Түрік: afet
5. Ағылшын: кatastrophe
6. Неміс: Disaster
7. Бекітілген нұсқасы: зона стихийного бедствия - дүлей зілзала аймағы (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 5 ақпандағы № 52 қаулысы. ... зілзалалардың қауіп-қатерін азайту жөніндегі орталық ...
9. Ұсыныстар: "зілзала" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Акваториядағы зілзала – теңіз (өзен) объектісінің авариясы немесе апаты, адамдармен судағы қауіпті оқиға, сондай-ақ су ортасының қауіпті заттармен ластануы, оның ішінде мұнайдың су ортасына төгілуі.
2. Этимологиясы: акватория лат. aqua - "су", territorium - "территория" сөздерінен шыққан.
3. Өзбек: akvatoriyalardagi falokat
4. Түрік: su alanlarında felaket
5. Ағылшын: disaster in the waters
6. Неміс: katastrophe in den Gewässern
7. Бекітілген нұсқасы: акватория – айдын (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 6 шілдедегі N 574 Заңы. ... жабдықталған жер учаскесiнде және iшкi су жолдары акваториясында орналасқан құрылыстар кешенi; 33) порт акваториясы - кемелер мен құрамдар жүгiнiң өңделуiн ...
Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 10 шілдедегі № 35-V Заңы ... «24) Халықаралық маңыздағы мәртебесі бар (теңіз порттарын, порт құрылыстарын және теңіз порты акваториясын пайдалану қағидаларын әзірлеу;»; 3-тармақ ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2021 жылғы 18 қазандағы № 69-VII ҚРЗ. ... акваторияларды миналардан және жарылу қаупі бар заттардан тазарту; табылған миналарды және жарылу қаупі бар заттарды залалсыздандыру болып табылады. ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "бедствие" сөзін аударма сөздіктерде "зілзала" деп аударған, сөз аудармасын негізге ала отырып, "акваториядағы зілзала" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи зілзала – адамның ыңғай-ықпалына көнбейтін оқиға (заңдық факт), табиғат күшінің (су тасқыны, жер сілкіну, қар бораны, дауыл, жанартаудың атқылауы және т.б.) әрекет ету салдары болып табылатын төтенше жағдай.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofatlar
4. Түрік: doğal afetler
5. Ағылшын: natural disaster
6. Неміс: Naturkatastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: зона стихийного бедствия - дүлей зілзала аймағы (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнің 2013 жылғы 12 қазандағы № 1095 қаулысы. ... дүлей зілзалалардың қауіп-қатерін азайту жөніндегі ...
9. Ұсыныстар: аудармаларға назар аударсақ және терминнің ұғымға сәйкестігін ескерсек, "табиғи зілзала" терминін бекіткен жөн.

Дефинициясы1. Сусыздық - судың, ылғалдың болмауы немесе жеткіліксіз болуы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suvsiz
4. Түрік: susuz
5. Ағылшын: lack of water
6. Неміс: wasserlosigkeit
7. Бекітілген нұсқасы: безводье - құрғақшылық (2022), безводная пустыня - сусыз шөлдала (2022), засуха - құрғақшылық (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "сусыздық" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Төтенше жағдайдағы халық қауіпсіздігі – халықтың, экономика объектілерінің және қоршаған ортаның төтенше жағдайлардағы қауіптерден қорғалу жағдайы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: favqulodda vaziyatlarda aholi xavfsizligi
4. Түрік: acil durumlarda halkın güvenliği
5. Ағылшын: public safety in an emergency situation
6. Неміс: sicherheit der Bevölkerung im Notfall
7. Бекітілген нұсқасы: положение чрезвычайное -төтенше жағдай (2022), безопасность в чрезвычайных ситуациях - төтенше жағдайлардағы қауіпсіздік (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 1306 Қаулысы ... Төтенше жағдайлардан халықты және аумақты қорғаудың ...
9. Ұсыныстар: "төтенше жағдайдағы халық қауіпсіздігі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Персонал мен халық қауіпсіздігі - бұл ықтимал қауіптердің алдын алу және тәуекелдерден қорғау болып табылатын ұйымның немесе мемлекеттің міндеті, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының денсаулығына зиянды әсерден қорғалу жағдайы.
2. Этимологиясы: персонал (лат. persona) - "тұлға".
3. Өзбек: xodimlar va aholi xavfsizligi
4. Түрік: personel ve halk güvenliği
5. Ағылшын: safety of personnel and the public
6. Неміс: sicherheit von Personal und Bevölkerung
7. Бекітілген нұсқасы: персонал - персонал (2018), право исконных народов - байырғы халықтар құқығы (2022), безопасность - қауіпсіздік (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: бекітілген терминдерді ескере отырып, "персонал мен халық қауіпсіздігі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Бензоара – ішкі жану қозғалтқышымен жабдықталған қол шынжырлы араның бір түрі, әдетте, екі тактілі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: zanjirli arra
4. Түрік: motorlu testere
5. Ағылшын: chainsaw
6. Неміс: kettensäge
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "бензопила" сөзін сөздіктерде "шынжырлы ара" деп берген, анықтамасына сүйене отырып, аталған сөздің терминдік қолданысын "шынжырлы ара" деп берген дұрыс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Құйматас сорғысы – жаңа дайындалған бетон қоспасын қабылдауға арналған құрылыс жабдықтары.
2. Этимологиясы: бетон (фр. béton, лат. bitumen) – "тау шайыры"
3. Өзбек: beton nasos
4. Түрік: beton pompası
5. Ағылшын: concrete pump
6. Неміс: Betonpumpe
7. Бекітілген нұсқасы: құйматас сорғысы (құрылыс.) – бетононасос (2004)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: анықтамалар мен салалық әдебиеттерде қолданысын ескере отырып, "құйматас сорғысы" деген нұсқаны қолдаймыз.

Дефинициясы1. Бинарлы химиялық оқ-дәрілер – усыз немесе аз уытты компоненттермен бөлек жабдықталған химиялық оқ-дәрілердің бір түрі.
2. Этимологиясы: бинар ( лат. binarius) – "жұп, екі бөлімнен түратын"
3. Өзбек: ikkilik kimyoviy o'q-dorilar
4. Түрік: ikili kimyasal mühimmat
5. Ағылшын: binary chemical munitions
6. Неміс: binäre chemische Munition
7. Бекітілген нұсқасы: бинарный – бинарлы (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 27 ақпандағы N 390-II заңы. ... Бұған бинарлық немесе көп құрамды химиялық жүйенің ...
9. Ұсыныстар: берілген тіркестің салалық әдебиеттер мен заңнама құжаттарында қолданысын саралай отырып, жоғарыда аталқан нұсқаның термин ретінде қолданысын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық авария - адамдардың өмірі мен денсаулығына, ауыл шаруашылығы жануарлары мен табиғи ортаға зиян келтіретін, өсімдіктерге қауіп төндіретін мөлшерде қауіпті биологиялық заттардың таралуымен қатар жүретін авария.
2. Этимологиясы: Биоло́гия (грек. βιολογία; еж. грек. βίος+ λόγος) - «өмір» + «ілім, ғылым»
3. Өзбек: biologik baxtsiz hodisa
4. Түрік: biyolojik kaza
5. Ағылшын: biological accident
6. Неміс: biologischer Unfall
7. Бекітілген нұсқасы: биологические ритмы - биологиялық ырғақтар (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 12 маусымдағы N 891 Қаулысы. ... биологиялық құралдар сақталатын, қайта өңделетін, қолданылатын немесе тасымалданатын объект, мұнда авария болған ...
9. Ұсыныстар: "биологиялық авария" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Биологиялық қауіпсіздік - залалдың алдын алу және жеке адамның, қоғам мен мемлекеттің әлеуетті және нақты биологиялық қауіптерден қорғалуына қол жеткізу.
2. Этимологиясы: биология (гр. βιολογία; еж.гр. βίος+ λόγος) - «өмір»+«ілім, ғылым».
3. Өзбек: biologik xavfsizlik
4. Түрік: biyolojik güvenlik
5. Ағылшын: biosafety
6. Неміс: Biosicherheit
7. Бекітілген нұсқасы: биологические ритмы - биологиялық ырғақтар (2023), безопасность - қауіпсіздік (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы 17 маусымдағы №43-IV Заңы
... Монреальда 2000 жылғы 29 қаңтарда қол қойылған Биологиялық әртүрлілік туралы конвенцияға биологиялық қауіпсіздік жөніндегі Картахен хаттамасы...
Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 21 мамырдағы № 123-VII ҚРЗ.
... нысанына қарамастан микробиологиялық зертханаларға патогенді биологиялық агенттермен жұмыс істеуге рұқсатты және оған қосымшаны биологиялық қауіпсіздік ...
Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 21 мамырдағы № 122-VII ҚРЗ.
... 4) биологиялық қауіпсіздік саласындағы талаптар – Қазақстан...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқаларын, заңнамадағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "биологиялық қауіпсіздік" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. биологиялық (бактериялық) құралдар – адамдарды, жан-жануарларды ауыр дертке шалдықтыру арқылы қатардан шығаруға негізделген жаппай зақымдағыш қару.
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
бактериялар (көне грекше: βακτηρία) – «таяқша»
3. Өзбек: biologik (bakterial) vositalar
4. Түрік: biyolojik (bakteriyel) ajanlar
5. Ағылшын: biological (bacterial) agents
6. Неміс: biologische (bakterielle) Mittel
7. Бекітілген нұсқасы: бактериальные средства –бактериялық құралдар (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: "Дезинфекция, дезинсекция мен дератизацияны ұйымдастыруға және жүргізуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы
... арналған химиялық және биологиялық құралдар ... .
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттерде қолданысын ескере отырып, жоғарыда берілген нұсқаны қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық қауіпті зат – адамдарға, ауылшаруашылық жануарларына және өсімдіктерге олармен байланысты басқа да заттарға қауіп төндіретін зат.
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
3. Өзбек: biologik xavfli modda
4. Түрік: biyolojik tehlikeli madde
5. Ағылшын: biological hazardous substance
6. Неміс: biologische gefährliche Substanz
7. Бекітілген нұсқасы: опасность – қауіп (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 15 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-276/2020 бұйрығы.
... қауіпті химиялық, биологиялық заттардың ... .
9. Ұсыныстар: тіркестің аударма сөздіктер мен салалық әдебиетте қолданылуын ескере отырып, жоғарыда ұсынылған терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық қауіпті объектілер – технологиялық тізбекте биологиялық фактор деп аталатын, оның негізгі компоненттері микроорганизмдер, микроорганизмдердің метаболикалық қызметінің өнімдері және микробиологиялық синтезі бар фармацевтикалық, медициналық және микробиологиялық кәсіпорындары.
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
объект (ағыл. objektum) – "пән, нысан"
3. Өзбек: biologik xavfli ob'ektlar
4. Түрік: biyolojik tehlikeli nesneler
5. Ағылшын: biological hazardous objects
6. Неміс: biologische gefährliche Objekte
7. Бекітілген нұсқасы: опасные отходы – қауіпті қалдықтар (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 21 мамырдағы № 123-VII ҚРЗ. ... ықтимал қауіпті биологиялық объектілерге қатысты мемлекеттік ...
9. Ұсыныстар: орыс тілінен аударылған сөздердің дұрыстығын, салалық еңбектерде қолданысын, заң құжаттарында жұмсалуын ескере отырып, осы терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық (бактериялық) қару – жаппай зақымдаушы қару.
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
бактериялар (көне грекше: βακτηρία) – «таяқша»
3. Өзбек: biologik (bakteriologik) qurol
4. Түрік: biyolojik (bakteriyolojik) silahlar
5. Ағылшын: biological (bacteriological) weapons
6. Неміс: biologische (bakteriologische) Waffen
7. Бекітілген нұсқасы: система оружия – қару жүйесі (2020), бактериальные средства - бактериялық құралдар (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: ... "Азаматтық қорғанысқа және табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғауға арналған өнімнің қауіпсіздігі туралы" техникалық регламенті туралы
... бактериологиялық (биологиялық) және уытты қару; ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде берілген нұсқаларын, анықтамаларды саралай келе, "биологиялық қару" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық ластану – адамға және табиғи экожүйеге кері әсерін беретін, физикалық-химиялық және биологиялық заттардың қоршаған ортаға залал келтіруі.
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
3. Өзбек: biologik ifloslanish
4. Түрік: biyolojik kirlilik
5. Ағылшын: biological pollution
6. Неміс: biologische Verschmutzung
7. Бекітілген нұсқасы: Загрязнение – ластану (хим.) (2006), очистка биологическая - биологиялық тазарту (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 29 сәуірдегі N 406 Қаулысы. ... "Ластану" - қоршаған ортаға биологиялық ресурстар ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздікте берілген нұсқаларын, анықтамаларды саралай отырып, "биологиялық ластану" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық зақымдану – әскерлердің (күштердің) жеке құрамы мен халықтың өмірі мен денсаулығына, жануарлар мен өсімдіктерге, сонымен қатар қоршаған ортаға қауіп төндіретін, адамдар мен жануарларды зақымдайтын қауіпті биологиялық құралдар немесе потогенді микроорганизмдер аумағында (шегінде) дамыған, аймақ (су айдыны).
2. Этимологиясы: биология (көне грекше: βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
3. Өзбек: biologik shikastlanish
4. Түрік: biologik shikastlanish
5. Ағылшын: biological damage
6. Неміс: biologische Läsion
7. Бекітілген нұсқасы: поражение – зақымдану (мед.) (1995), очистка биологическая - биологиялық тазарту (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 1 желтоқсандағы N 209-IV Заңы. ... химиялық немесе биологиялық зақымдануы мүмкін ...;
9. Ұсыныстар: берілген тіркестің анықтамасы мен заңнама құжаттарында қолданылуын ескере отырып, "биологиялық зақымдану" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Биологиялық-әлеуметтік төтенше жағдай – белгілі бір аумақта биологиялық-әлеуметтік төтенше жағдай көзінің пайда болуы нәтижесінде адамдардың өмірі мен қызметінің қалыпты жағдайлары, ауыл шаруашылығы жануарларының болуы және өсімдіктердің өсуі, адамдардың өмірі мен денсаулығына, жұқпалы аурулардың кең таралуына, ауыл шаруашылығы жануарлары мен өсімдіктерінің жоғалуына қауіп төндіретін жағдай.
2. Этимологиясы: биология (көне грек. βιολογία; βίος + λόγος ) – "өмір, ғылым"
3. Өзбек: biologik va ijtimoiy favqulodda vaziyat
4. Түрік: biyolojik ve sosyal acil durum
5. Ағылшын: a biological and social emergency
6. Неміс: biologisch-sozialer Notfall
7. Бекітілген нұсқасы: положение чрезвычайное – төтенше жағдай (2022), социальное положение - әлеуметтік жағдай (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2022 жылғы 21 мамырдағы № 122-VII ҚРЗ.
... Әлеуметтік сипаттағы төтенше жағдайдың (бұдан әрі – төтенше жағдай) туындауы ...
9. Ұсыныстар: берілген анықтама мен заңнама құжаттарында қолданысын ескере отырып, жоғарыда берілген тіркестің термин ретінде жұмсалуын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Бітеу блогы – ұңғымаға өлшенген ерітіндіні құбыраралық кеңістік арқылы айдау үшін қызмет етеді (ұңғыманы сөндіру).
2. Этимологиясы: блок (лат. block, фр. bloc) - "бірігу"
3. Өзбек: grout bloki
4. Түрік: sıkışma ünitesi, engelleme bloğu
5. Ағылшын: jamming unit
6. Неміс: dämpfungseinheit
7. Бекітілген нұсқасы: блоки – блоктар (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "глушения" сөзінің қазақ тіліндегі баламасы сөздіктерде "бітеу, кептелу" деп берілген, егер "кептелу" сөзінің мағынасына жүгінсек, "тығылысу, толу, сыймай кету" дегенді білдіреді, сондықтан "бітеу блогы" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Дросселдеу блогы – ұңғымалардың сағасын жайластыруға арналған және оларды пайдалану режимін бақылау және реттеу, ұңғымалардың өнімдерін мұнай және газ жинау пункттеріне жіберу, сондай-ақ дроссельдеудің бір деңгейінен екіншісіне өту үшін қызмет етеді.
2. Этимологиясы: блок (лат. block, фр. bloc) - "бірігу"
дро́ссель (нем. Drossel) – "шектегіш"
3. Өзбек: gaz kelebeği bloki
4. Түрік: Gaz bloğu
5. Ағылшын: the throttling unit
6. Неміс: drosselungseinheit
7. Бекітілген нұсқасы: блоки – блоктар (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының азаматтық әуе кемелерінің ұшуға жарамдылығы нормаларын бекіту туралы
... дросселдеу, газдың ... .
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "дросселирование" сөзін қазақша " дроссель, дросселдеу" деп берген, салалық әдебиеттерде қолданысын саралай отырып, "дросселдеу блогы" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қоректендіру блогы – бұл айнымалы ток желісінің электр энергиясын осы параметрлерді қажет ететін басқа құрылғыларды қуаттандыру үшін қажетті параметрлері бар (ток, кернеу, жиілік, кернеу формасы) электр энергиясына түрлендіретін электр құрылғысы.
2. Этимологиясы: блок (лат. block, фр. bloc) - "бірігу", "масса"
3. Өзбек: quvvat bloki
4. Түрік: güç kaynağı
5. Ағылшын: power unit
6. Неміс: Netzteil
7. Бекітілген нұсқасы: блок питания - қуат блогы (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 28 наурыздағы N 299 Қаулысы. ... Powemet қоректендіру блогы ...
9. Ұсыныстар: салалық әдебиеттер мен заңнамалық құжаттардағы қолданысын саралай келе, "қоректендіру блогы" нұсқасын термин ретінде жұмсалуын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт сөндірушінің жауынгерлік киімі – өрт сөндірушінің судан және беттік-белсенді заттардан қорғауға арналған киімі
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o't o'chiruvchilarning jangovar kiyimlari
4. Түрік: itfaiyecinin savaş kıyafetleri
5. Ағылшын: firefighter's combat clothing
6. Неміс: kampfkleidung eines Feuerwehrmanns
7. Бекітілген нұсқасы: боевая одежда пожарного - өрт сөндірушінің жауынгер киімі (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 30 қазандағы № 746 бұйрығы. ... өрт сөндірушінің жауынгерлік киімі ...
9. Ұсыныстар: заңнамада және салалық әдебиеттерде қолданысын саралай келе, "өрт сөндірушінің жауынгерлік киімі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жауынгерлік өрістету – жеке құрамның өрт сөндіру машиналарын шақыру орнына, яғни өрт сөндіру жөніндегі жауынгерлік міндеттерді орындауға дайын күйге келтіру жөніндегі іс-қимылдары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: jangovar joylashtirish
4. Түрік: muharebe konuşlandırması
5. Ағылшын: combat deployment
6. Неміс: Кampfeinsatz
7. Бекітілген нұсқасы: воинский – жауынгерлік (әскери іс) (2010)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 7 қарашадағы № 888 бұйрығы. ... өрт сөндіру автомобилін (мотопомпаны) қойып жауынгерлік өрістету ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында қолданысы, салалық әдебиеттерде берілуін, анықтамасын саралай отырып, "жауынгерлік өрістету" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жауынгерлік робот – жауынгерлік жағдайларда адам өмірін сақтау үшін немесе әскери мақсатта адамның мүмкіндіктеріне сәйкес келмейтін жағдайларда жұмыс істеу үшін адамды алмастыратын автоматика құрылғылары.
2. Этимологиясы: робот (чех. robot, robota) – "еріксіз еңбек"
3. Өзбек: jangovar robot
4. Түрік: savaş robotu
5. Ағылшын: сombat robot
6. Неміс: kampfroboter
7. Бекітілген нұсқасы: боевой расчет – жауынгерлік атқыштоп
(2020), боевой устав – жауынгерлік жарғы (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: салалық әдебиеттер, аударма сөздіктерді саралай отырып, "әскери робот" деген нұсқаны ұсынамыз.

Дефинициясы1. Орман өртіне қарсы күрес, орман өртімен күрес – найзағай, ормандағы адамдардың жауапсыздығы, әдейі от қою, жанартау атқылауы және т.б. салдарынан болатын өртті жою әрекеті.

2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rmon yong'inlarini nazorat qilish
4. Түрік: orman yangınlarıyla mücadele
5. Ағылшын: fighting forest fires
6. Неміс: bekämpfung von Waldbränden
7. Бекітілген нұсқасы: борьба с лесными пожарами - орман өртімен күрес (1999) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 3 қазандағы № 567 қаулысы. ... орман өртімен күрес жөнінде ұсыныстар ...
9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысын, бекітілген нұсқасын ескере отырып, "орман өртімен күрес" терминін қайталап бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өртке қарсы күрес – өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, сондай-ақ адамдарды, мүлікті құтқару және өрттерді жою жөніндегі жауынгерлік іс-қимылдарға бағытталған құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық сипаттағы шаралар жүйесін білдіреді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'inlarga qarshi kurash
4. Түрік: yangınlarla mücadele
5. Ағылшын: fighting fires
6. Неміс: Brandbekämpfung
7. Бекітілген нұсқасы: борьба с пожарами - өртпен күрес (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2020 жылғы 23 қазандағы № 701 қаулысы. ... Өртке қарсы қызмет комитеті ...
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 14 шілдедегі № 782 бұйрығы. ... өртпен күресуге әзiрлiгiн бақылауды ...
9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда екі нұсқасы да қолданылған. Терминнің ықшамдылық талабына сүйене отырып, "өртпен күрес" терминін қайталап бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Боран – қатты желмен, төмен температурамен, мол қармен бірге жүретін атмосфералық құбылыс.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: bo'ron
4. Түрік: вuran
5. Ағылшын: blizzard
6. Неміс: Schneesturm
7. Бекітілген нұсқасы: пурга - ақборан (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 29 желтоқсандағы №1231 қаулысы. ... жел әлсіз және қалыпты болғанымен, қатты боран, тұман тұруы ...
9. Ұсыныстар: қолданыс жиілігі, заңнамалық құжаттағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "боран" термин ретінде ұсынылады.

Дефинициясы1. Қарлы боран – жеткілікті күшті жел арқылы жиі жауын-шашынмен бірге жүретін қардың жер бетіне тасымалдануы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qor bo'roni
4. Түрік: kar fırtınası
5. Ағылшын: snowstorm
6. Неміс: Schneesturm
7. Бекітілген нұсқасы: пурга - ақборан (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қарағанды облысы Осакаров аудандық мәслихатының 2024 жылғы 5 ақпандағы № 16/153 шешімі. ... қысы аз қарлы, қатты жел мен борандар соғады.
9. Ұсыныстар: "қарлы боран" термині бекітуге ұсынылады.

Дефинициясы1. Бұрғылау ерітіндісі – мұнай техникасында мұнай мен газды бұрғылау жұмыстарында жер бетіне тау жыныстарының кесінділерін тасымалдау үшін, сондай-ақ бұрғылау ұңғымасын майлау және салқындату үшін қолданылатын ауыр, тұтқыр сұйықтық қоспасы
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: burg'ulash eritmasi
4. Түрік: sondaj çamuru
5. Ағылшын: drilling mud
6. Неміс: Bohrspülung
7. Бекітілген нұсқасы: бурение – бұрғылау (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрінің 2019 жылғы 22 қарашадағы № 872 бұйрығы. ... бағана астына бұрғылау ерітіндісін дайындауға арналған ...
9. Ұсыныстар: салалық әдебиеттерде, заңнама құжаттарында берілісін саралай келе, "бұрғылау ерітіндісі" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Дауыл – жылдамдығы 30-50 м/сек дейінгі аса қатты сұрапыл жел түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: dovul
4. Түрік: fırtına
5. Ағылшын: the storm
6. Неміс: der Sturm
7. Бекітілген нұсқасы: магнитная буря - магнит дауылы (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 5 желтоқсандағы №974 қаулысы. ... экожүйелерді деградациядан қорғау және құмды дауылдың ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарының бекітілген нұсқасын, заңнамалық құжаттағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "дауыл" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Сұрапыл дауыл – қатты жойқын желмен бірге жүретін, көбінесе жаңбыр немесе қарға ұласатын ауа-райының қолайсыздығы, дауыл түрі. Сұрапыл дауылдың қайда пайда болатынына байланысты тайфун және циклон деп бөлінеді. Ғылыми атауы – тропикалық циклон.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: g'azablangan bo'ron
4. Түрік: şiddetli fırtına
5. Ағылшын: fierce storm
6. Неміс: heftiger Sturm
7. Бекітілген нұсқасы: шторм - теңіз дауылы (геогр.) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 23 желтоқсандағы N 1222 Қаулысы. ... Қауіпті және сұрапыл гидрометеорологиялық құбылыстар туралы дауыл ескертулерінің алдын ала уақыттылығын арттыру ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің бұған дейін бекітілген нұсқасы кездеспеді. Заңнамалық құжатта "сұрапыл гидрометеорологиялық құбылыстар" тіркесі болғанмен, дауыл түріне қатысты терминдік тіркес ұшыраспады. "Сұрапыл дауыл" тіркесінде эмоционалдық реңк басым. Әдеби шығармаларда дауыл түріне қатысты бейнелі тіркестер жетерлік. Термин ретінде бекітуді мамандармен ақылдасып, талқылау ұсынылады.

Дефинициясы1. Құмды қара дауыл – екпінді, шаң-топырақты көтерген суық, ызғарлы жел түрі, биіктігі бірнеше метр қабатта жер бетінен желдің көп мөлшерде шаң (топырақ бөлшектерін, құм түйірлерін) көтеру түрінде, көрінуді айтарлықтай нашарлататын атмосфералық құбылыс.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: chang bo'roni (qora)
4. Түрік: kum fırtınası (siyah)
5. Ағылшын: dust storm (black)
6. Неміс: staubsturm (schwarz)
7. Бекітілген нұсқасы: шторм морской - теңіз дауылы (геогр.) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 5 желтоқсандағы № 974 қаулысы. ... экожүйелерді деградациядан қорғау және құмды дауылдың ...
9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысты басшылыққа ала отырып, "құмды дауыл" нұсқасын бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Қарлы дауыл – желдің айтарлықтай жылдамдығымен сипатталатын, қардың үлкен көлемінің ауамен қозғалуына ықпал ететін, жол көрінуінің төмен деңгейімен өлшенетін дауыл түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qor bo'roni
4. Түрік: kar fırtınası
5. Ағылшын: snowstorm
6. Неміс: Blizzard
7. Бекітілген нұсқасы: шторм морской - теңіз дауылы (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2019 жылғы 8 мамырдағы № 320 бұйрығы. ... алапат дауыл - жойқын күші бар және ұзақ соғатын жел ...
9. Ұсыныстар: заңнамалық құжатта "қарлы дауыл" тіркесі кездеспеді. Анықтамасында "қарлы боран" терминінен айырмашылығы болғандықтан, "қарлы дауыл" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Тұзды дауыл – құрғап қалған бұрынғы теңіз орнынан тұзды тозаңдап көтеретін және басқа жерлерге ұшыратын дауыл түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: тuz bo'roni
4. Түрік: tuzlu fırtına
5. Ағылшын: salty storm
6. Неміс: salziger Sturm
7. Бекітілген нұсқасы: соли - тұздар (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "тұзды дауыл" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Асау құйын - жер бетінен көбірек қыздырылған ауаның көтерілуі нәтижесінде пайда болатын тік құйындар.
2. Этимологиясы: вертикаль (латын. лат. verticalis) - "тік", вихрь (көне славян вихр) - "құйын".
3. Өзбек: vertikal girdoblar
4. Түрік: dikey girdaplar
5. Ағылшын: vertical vortices
6. Неміс: vertikale wirbel
7. Бекітілген нұсқасы: вихрь пыльный - шаңқұйын (2015), вертикальная кульминация - тік шарықтау (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "тік құйын" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қума өрт - орман ағаштарының ұшар басынан басталып, бір-біріне ұласып, орманды қоршай таралатын, әсіресе қылқан жапырақты ағаштарға қауіп төндіретін, құрғақ, желді және ыстық ауа-райында жиі кездесетін орман өрті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ot yong'inlari
4. Түрік: taç yangınları
5. Ағылшын: crown fires
6. Неміс: reitbrände
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қума өрт" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Бүйірден соққан жел - көбіне жолды желден қорғайтын орман жолағы аяқталатын жерлерде, сондай-ақ биік жағалаулар, тау асулары, көпірлер, өзендер мен шатқалдар бойы арқылы өтетін жол учаскелерінде кездесетін қатты жел туралы ескерту белгісі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yon shamol
4. Түрік: yan rüzgar
5. Ағылшын: crosswind
6. Неміс: seitenwind
7. Бекітілген нұсқасы: ветер боковой - бүйірден соққан жел (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "бүйірлік жел" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Мерзімдік жел - тұрақты жоғары және төмен қысымды аймақтар арасында пайда болатын пассат желдері, қоңыржай ендіктердің батыс желдері және полярлық аймақтардың шығыс (ағынды) желдері сияқты тұрақты желдер.
2. Этимологиясы: Период (көне грек. περίοδος) - "шеңбер, айналма жол".
3. Өзбек: davriy shamol
4. Түрік: devirli rüzgarlar
5. Ағылшын: periodic winds
6. Неміс: periodischer wind
7. Бекітілген нұсқасы: ветер - жел (2023), периодический закон - периодтық заң (2023), сделка срочная - мерзімдік мәміле (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "периодтық жел" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Екпінді жел - жылдамдығы күрт өзгеріп, кенеттен қатты күшпен пайда болатын немесе күші лезде жоғарылайтын, ауа ағындарының турбуленттілігіне байланысты жылдамдық пен бағыт бойынша қатты өзгеретін жел.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: kuchli shamol
4. Түрік: rüzgar fırtınalı
5. Ағылшын: the wind is gusty
6. Неміс: der wind ist böig
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "ұйтқыма жел" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Құйынды күші бар жел - жылдамдығы Бофорт шкаласы бойынша 12 баллға тең сұрапыл жел.
2. Этимологиясы: Ураган (франц. ouragan, испан. huracán) - "аралдарды мекендеген жергілікті тайпалардың қатты дауылды сипаттайтын сөзі".
3. Өзбек: bo'ronli shamol
4. Түрік: kasırga kuvvetli rüzgar
5. Ағылшын: hurricane force wind
6. Неміс: wind mit orkanstärke
7. Бекітілген нұсқасы: вихревое движение - құйынды қозғалыс (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "сұрапыл күші бар жел" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақ ылғалы - көлем немесе салмақ бірліктерімен көрсетілетін, жергілікті зондтарды немесе қашықтықтан зондтау әдістерін қолдана отырып өлшеуге негізделген топырақтағы судың мөлшері.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tuproq namligi
4. Түрік: toprak nemi
5. Ағылшын: soil moisture
6. Неміс: bodenfeuchtigkeit
7. Бекітілген нұсқасы: почвенная влага - топырақ ылғалы (2022), абсолютная влажность воздуха - ауаның абсолют ылғалдылығы (2022), влажность помещений - орынжай дымқылдығы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: почва - топырақ (Қазақстан Республикасының Су Кодексі Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі).
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "топырақ суы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Тау жыныстарының ылғал сыйымдылығы - тау жыныстарының белгілі бір мөлшерде суды ұстап тұру қабілеті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tog ' jinslarining namlik sig'imi
4. Түрік: kayaların nem kapasitesi
5. Ағылшын: moisture capacity of rocks
6. Неміс: feuchtigkeitskapazität von Gesteinen
7. Бекітілген нұсқасы: горные породы - тау жынысы (2023), влагоемкость наименьшая - ең кіші ылғалсыйымдылық (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "тау жыныстарының ылғал сыйымдылығы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақтағы ылғал қоры - топырақтың белгілі бір қабатында болатын ылғалдың абсолютті мөлшері.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tuproq namligi
4. Түрік: toprak nemi deposu
5. Ағылшын: soil moisture reserve
6. Неміс: bodenfeuchtigkeit
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "топырақтың ылғал қоры" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақтағы ылғал айналымы – атмосферадағы, биосферадағы және жердің гидросферасындағы (ішінара экожүйелер ішіндегі) судың булануынан, су буының ауа ағындарымен тасымалдануынан, конденсациядан және жауын-шашын (жаңбыр, қар, бұршақ) түрінде жер үсті немесе теңіз экожүйелеріне оралуынан тұратын судың қозғалу процесі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tuproq namligi
4. Түрік: toprak nemi dönüşü
5. Ағылшын: soil moisture rotation
6. Неміс: bodenfeuchtigkeit
7. Бекітілген нұсқасы: влагооборот - ылғал айналымы (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "топырақтың ылғал айналымы " нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Тау жынысы (топырақ) ылғалдылығы - тау жыныстарының ылғал сыйымдылығы, су өткізгіштігі, су беру және су көтеру қабілеті сияқты судың мөлшерін білдіретін негізгі қасиеттерінің бірі.
2. Этимологиясы: Грунт (нем. grund) - "топырақ, негіз".
3. Өзбек: tog ' jinslari (tuproq)namligi
4. Түрік: kayanın (toprağın) nemi
5. Ағылшын: humidity of the rock (soil)
6. Неміс: die feuchtigkeit des gesteins (des bodens)
7. Бекітілген нұсқасы: открытый грунт - ашық тoпырақ (2022), влажность глины - саз ылғалдылығы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "тау жынысы (топырақ) ылғалдылығы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Ластанған су – әртүрлі ластаушы заттардың өзендердің, көлдердің, жер асты суларына енуі. Зиянды заттарды тазарту және жою бойынша сапалы шаралар болмаған кезде ластаушы заттардың суға тікелей немесе жанама түсуі кезінде пайда болады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv ifloslangan
4. Түрік: kirli su
5. Ағылшын: polluted water
6. Неміс: verunreinigtes Wasser
7. Бекітілген нұсқасы: атмосфера загрязненная–ластанған атмосфера (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: Суға батқан мүлікті көтеру құнын айқындау әдістемесін бекіту туралы
... ластанған суды және/немесе ластанған топырақты ... .
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттердегі қолданысын саралай отырып, "ластанған су" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жабық су – су бетімен байланысы жоқ жер асты суы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yopiq suv
4. Түрік: sıkışmış yeraltı suyu
5. Ағылшын: сonfined water
6. Неміс: begrenztes Wasser
7. Бекітілген нұсқасы: вода питьевая - ауызсу (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген анықтамалар мен аударма сөздіктегі нұсқаларын саралай келе, "жабық су" тіркесінің термин ретінде қолдаймыз.

Дефинициясы1. Тартылған су – теңіз деңгейінің бір толқын кезеңіндегі ең төменгі деңгейіндегі су.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: kichik suv
4. Түрік: küçük su
5. Ағылшын: small water
6. Неміс: das Wasser ist klein
7. Бекітілген нұсқасы: вода питьевая - ауызсу (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: анықтамадан басқа аудармасын, бекітілген нұсқаларды ескере отырып, "тартылған су" терминін ұсынамыз.

Дефинициясы1. Тоң арасындағы су – жер қабатындағы немесе көпжылдық мұздатылған тау жыныстарының қабаттары арасында пайда болатын жер асты сулары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: muzliklararo suv
4. Түрік: donlar arası su
5. Ағылшын: intrapermafrost water
6. Неміс: interglaziale Gewasser
7. Бекітілген нұсқасы: мерзлота – тоң (2021), вода питьевая – ауызсу (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "межмерзлотная" сөзі аударма сөздіктерде "тоңаралық су" деп берілген, ал анықтамада жер қабаттарының арасындағы жер асты суы деген анықтама беріледі. Осы аударма мен анықтаманы саралай отырып, "тоңаралық су" деп беруді жөн көреміз.

Дефинициясы1. Қатпайтын су - жүйенің температурасы Цельсий бойынша нөлден едәуір төмендеген кезде қатпайтын екі немесе көп компонентті жүйедегі судың бір бөлігі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: muzlamaydigan suv
4. Түрік: donmayan su
5. Ағылшын: the water is non-freezing
6. Неміс: das Wasser ist frostfrei
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "қатпайтын су" термині бекітуге ұсынылады.

Дефинициясы1. Көл суы - жер асты суларымен байланыс арқылы өмір сүруге қажетті минералдар мен тұздармен байытылған, үлкен тереңдіктен алынған болса да, биологиялық тұрғыдан аса таза емес су түрі. Суда еріген заттардың құрамы мен сапасына қарай көл суы тұщы және минералды болып бөлінеді. Ағынды көлдердің суы, негізінен тұщы болады, ал ағынсыз тұйық көлдер көбінесе ащы келеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ko'l suvi
4. Түрік: göl suyu
5. Ағылшын: lake water
6. Неміс: Seewasser
7. Бекітілген нұсқасы: озерные отложения - көл шөгінділері (2022), вода питьевая - ауызсу (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аудармаларды, терминдік сыңарлардың бекітілген нұсқасын басшылыққа ала отырып, "көл суы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Мұздақ асты суы - мұз қабатының астында жатқан кез келген су көзі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: muz ostidagi suv
4. Түрік: buzul altı suyu
5. Ағылшын: subglacial water
6. Неміс: subglaziales Wasser
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "мұздақ асты суы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақ асты суы – жер бетінен белгілі тереңдікте топырақта жиналып, қарапайым құдықтарды қоректендіретін, және бұлақтар мен қайнаркөз түрінде, сайлар мен аңғарларда ағып кететін су түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yer osti suvlari
4. Түрік: toprak altı suyu
5. Ағылшын: the water is subsurface
6. Неміс: untergrundwasser
7. Бекітілген нұсқасы: грунт - топырақ (көлік және қатынас жолдары) (2015), качество почвы - топырақ сапасы (2022), чернозем - қаратопырақ (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 11 наурыздағы №161 қаулысы. ... топырақ құнарлылығын қалпына келтіру ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 23 қарашадағы № 1024 қаулысы. ... топырақ пен жер асты суларының ластануы ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарларының бекітілген нұсқасын, аудармаларын, заңнамалық құжаттардағы қолданысын басшылыққа ала отырып, "топырақасты" тіркесін бірге жазу арқылы "топырақасты суы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өзен суы – арна бойымен жоғарыдан төменге қарай ағып, соңында көлге немесе теңізге барып құятын, кейде шөл далаға бұрылып, құмға сіңіп жоғалатын су.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: daryo suvi
4. Түрік: nehir suyu
5. Ағылшын: river water
6. Неміс: flusswasser
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 14 ақпандағы № 132 Қаулысы. Үкіметі арасындағы Трансшекаралық өзендер суының сапасын қорғау туралы келісімнің жобасы мақұлдансын.
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "өзен суы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Термалдық су – жер қойнауынан табиғи шығып жатқап немесе ұңғымаларды бұрғылау арқылы алынатын жылы немесе өте ыстық, температурасы 100"С-тан жоғары су.
2. Этимологиясы: термаль (гр. thermes) – "жылы, ыстық"
3. Өзбек: termal suv
4. Түрік: termal su
5. Ағылшын: thermal water
6. Неміс: thermalwasser
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің Су кодексінің жобасы туралы қаулысы. 2002 жылғы 27 қараша N 1264. ... жолаушы қат-қабаттық суларын және минералданған шахталық және термалдық суларды қоса алғанда ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде берілген нұсқасы мен анықтамаларын саралай келе, "термалдық су" деп берілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Техникалық су – техникалық мақсатқа қолдануға жарамды су.
2. Этимологиясы: техника (гр. tесһnе) – "өнер, шеберлік"
3. Өзбек: texnik suv
4. Түрік: teknik su
5. Ағылшын: technical water
6. Неміс: wasser technisch
7. Бекітілген нұсқасы: технические опасности - техникалық қауіптер (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттерде қолданысын саралай отырып, "техникалық су" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Техногендік су – адамның өндірістік қызметі нәтижесінде пайда болған және жер асты гидросферасына енген су.
2. Этимологиясы: техноген (грек. techne) – "өнер, қолөнер"
3. Өзбек: texnogen suv
4. Түрік: teknojenik su
5. Ағылшын: technogenic water
6. Неміс: künstliches Wasser
7. Бекітілген нұсқасы: техногенное общество - табиғи-техногендік апат (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Президентінің 2022 жылғы 19 желтоқсандағы № 61 Жарлығы. ... Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттерде қолданысын саралай отырып, "техногендік су" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жарықшақ суы – сүзу және сыйымдылық қасиеттері әртүрлі генетикалық типтердің жарылуының дамуымен анықталатын күшті тау жыныстарының — әктастардың, құмтастардың, кварциттердің, граниттердің және т.б. жарықтарында айналатын еркін гравитациялық сулар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yoriq suv
4. Түрік: çatlak suyu
5. Ағылшын: crack water
6. Неміс: gebrochenes Wasser
7. Бекітілген нұсқасы: осколок – жарықшақ (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктердегі нұсқалары мен анықтамаларды саралай келе, "жарықшақ су" деген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жарықшақтық-карстылы су – міндетті түрде еріту процестерінің қатысуымен пайда болған әртүрлі карст қуыстарында қоршалған жер асты сулары.
2. Этимологиясы: карст (нем. Karst) – "суда еритін және су өткізгіш тау жыныстары"
3. Өзбек: yoriq-karst suvi
4. Түрік: kırık karstik su
5. Ағылшын: fractured karst water
6. Неміс: Karst und Kluftwasser
7. Бекітілген нұсқасы: бассейн трещинных вод - жарықшақтық су бассейні (2016), карстовая вода - оқпасу (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер, салалық әдебиеттерде берілген анықтамаларды саралай келе, жоғарыда берілген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Фильтрленген су – бұл қатты заттар мен басқа қоспаларды кетіру мақсатында сүзгі материалы арқылы судың өту процесі.
2. Этимологиясы: фильтр (от лат. filtrum) – «войлок»
3. Өзбек: filtrlash suvi
4. Түрік: filtrasyon suyu
5. Ағылшын: filtration water
6. Неміс: filtrationswasser
7. Бекітілген нұсқасы: фильтр – (механика және машинатану) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 28 мамырдағы № 325 қаулысы. ... сүзгіден өткізу бойынша технологиялық операцияларды және басқа да кейінгі операцияларды орындау ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен анықтамасын саралай отырып, "сүзгіден өткен су немесе тазартылған су" деген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Шахта суы – жер асты қазбаларына үстіңгі немесе астыңғы су тұтқыш қабаттардан және жер үсті сулары мен су құрғатқыш қазбалардан ағып келетін су.
2. Этимологиясы: шахта (нем. Schacht, Schaft ) – "дің, оқпан"
3. Өзбек: schachtwasser
4. Түрік: maden suyu
5. Ағылшын: mine water
6. Неміс: schachtwasser
7. Бекітілген нұсқасы: шахта – шахта (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 8 желтоқсандағы № 1101 қаулысы. ... Шахталық су төккіш ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттерде қолданысын саралай отырып, "шахта суы" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су құбыры – су өткізгіш құрылым, суды тұтыну орнына өткізуге (беруге) арналған құрылыс. Ол өзеннен, су қоймасынан, көлден немесе басқа су қоймасынан бастау алады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv quvuri
4. Түрік: su kanalı
5. Ағылшын: water conduit
6. Неміс: Gerinne
7. Бекітілген нұсқасы: водопровод – су құбыры (2020), водовод – суағар (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктер мен салалық әдебиеттерде қолданысын ескере отырып, "су құбыры" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су шығару, су төгу – коллекторлардан, камералардан, құбырлардан суды жасанды және жүйелі түрде шығару
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv chiqishi
4. Түрік: su çıkış yolu
5. Ағылшын: water outlet
6. Неміс: Wasserabfluss
7. Бекітілген нұсқасы: водовыпуск – су төгу (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "водовыпуск" сөзінің қазақша баламасы ретінде аударма сөздіктерде "су шығару" сөзін береді, бірақ салалық әдебиеттерден аталған тіркесті кездестіре алмадық, десек те берілген анықтаманы саралай келе, "су төгу" терминімен берген дұрыс деген қорытындыға келдік.

Дефинициясы1. Сифонды су шығару - шығындарды реттеу және жұмыстағы сенімділікті арттыру мақсатында ауылшаруашылығында каналдардан немесе резервуарлардан су алу үшін су тарату кезінде пайдаланылатын су шығару түрі.
2. Этимологиясы: сифон (от др.-греч. σίφων) – «құбыр; сорғы»
3. Өзбек: sifonli suv chiqishi
4. Түрік: sifonik su çıkışı
5. Ағылшын: siphon outlet
6. Неміс: wasserdurchlass Siphon
7. Бекітілген нұсқасы: термосифон – термосифон (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген сөздің салалық еңбектерде берілген анықтамасын, аударма сөздіктерде қолданылуын негізге ала отырып, "сифонды су шығару" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Құбырлы су шығару – су ұстайтын құрылыстың ішінде немесе астында орналасқан және ашық әдіспен жасалған көлденең қимасы жабық су төгетін құбыр.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: quvurli suvning chiqishi
4. Түрік: borulu su çıkışı
5. Ағылшын: tubular water outlet
6. Неміс: rohrförmiger Wasserdurchlass
7. Бекітілген нұсқасы: водовыпуск – су төгу (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын, анықтамасын саралай отырып, "құбырлы су шығару" тіркесін термин ретінде ұсынуға болады.

Дефинициясы1. Су жылытатын қазандар – бұл әртүрлі нысандарды жылумен және ыстық сумен қамтамасыз ету мақсатында пайдаланылатын ыстық суды дайындауға арналған жылыту жабдықтарының бір түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: issiq suv qozonlari
4. Түрік: sıcak su kazanları
5. Ағылшын: hot water boilers
6. Неміс: Warmwasserkessel
7. Бекітілген нұсқасы: Котел – қазан (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 30 желтоқсандағы N 1325 Қаулысы. ... автоматты су жылытатын газ қазандары ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктегі нұсқалары мен анықтаманы саралай келе, "су жылытқыш қазандар" деген нұсқаны ұсынамыз.

Дефинициясы1. Су қоймасы – суды тоқтатуға, жинақтауға және сақтауға арналған, өзендер алаптарында түзілген, су тірегіш ғимараттармен бекемделген, едәуір сыйымдылықтағы жасанды су қоймалары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv havzasi
4. Түрік: Havza
5. Ағылшын: body of water
6. Неміс: Wasserbecken
7. Бекітілген нұсқасы: су қоймасы (су шаруаш. – водохранилище (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы 2000 жылғы 8 шілде N 1035. ... балық қорларын қорғау және балық аулауды реттеу су айдыны ...
Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2017 жылғы 7 наурыздағы № 56 қаулысы. ... объектісі үшін Бұқтырма су қоймасының оң жағалауының су қорғау аймағы ...
9. Ұсыныстар: салалық әдебиеттерде берілген нұсқаларын саралай отырып, "су қоймасы" тіркесін термин ретінде ұсынуды қолдаймыз. Дегенмен заңнама құжаттарында "су қоймасы" термині де, "су айдыны" термині де қолданылған.

Дефинициясы1. Қалдық су – құрамы мен тегі өте күрделі болып келетін, жинауыштық қуыс кеңістігінде сол жинауыш мұнаймен (газбен) тоғытылып болғаннан кейін де қалып қоятып шоғырдағы жерасты суы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qoldiq suv havzasi
4. Түрік: artık rezervuar
5. Ағылшын: the reservoir is residual
6. Неміс: reservoir Rest
7. Бекітілген нұсқасы: Остаток – қалдық (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "остаточный" сөзін аударма сөздіктерде "қалдық" деп берген, анықтамаларды саралай отырып, "су қалдығы" тіркесі дұрыс берілгенін байқаймыз.

Дефинициясы1. Бөгетсіз су жинау – бөгетпен бөгеу арқылы өзенде деңгей тірегін құру көзделмеген жер үсті су тартқышының түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv olish bepul
4. Түрік: barajsız su alımı
5. Ағылшын: damless water intake
6. Неміс: staulose Wasseraufnahme
7. Бекітілген нұсқасы: водозабор – суқабылдағыш (2021), водозабор плотинный – бөгетті бас тоған (2022), водосборник – сужинағыш (көлік және қатынас жолдары) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі N 593 Заңы. ... құрылғылардың көмегімен сумен толтырылатын, акваөсіру объектілерін өсіруге жағдай жасауға арналған, жасанды жасалған су айдыны (тоған, балық өсіру бассейні ...
Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 12 ақпандағы N 132-IV Заңы ... теңестірілген каналдар, көлдер, су қоймалары, тоғандар және басқа да ішкі су айдындары, аумақтық сулар), мұздықтар, батпақтар, су көздеріндегі ағысты реттеуге ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 5 қыркүйектегі № 766 қаулысы ... 46 ұңғымасы бар 4 суқабылдағыш бар, оның ішінде жұмыс істеп тұрғаны – 17, консервациялауда – 20 және 9 ұңғыма жұмыс істемейді...

9. Ұсыныстар: қазақ тілінің аударма сөздіктерінде "бөгетсіз сужинағыш, бөгетсіз су жинау" деп берілген, анықтаманы саралай келе, жоғарыда берілген "бөгетсіз сужинағыш" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Фильтр ішінде су жинау – өзендер, көлдер және су қоймалары сияқты табиғи және жасанды су объектілерінен сүзгіштен өткен тазартылған суды алу үшін қолданылатын тәсіл.
2. Этимологиясы: Фильтр (от лат. filtrum) – «войлок».
3. Өзбек: infiltratsion suv olish
4. Түрік: sızma suyu alımı
5. Ағылшын: infiltration water intake
6. Неміс: wasseraufnahme infiltrierend
7. Бекітілген нұсқасы: Водосборник – сужинағыш (2012)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 ақпандағы № 26 бұйрығы. ... Инфильтрациялық сужинағыштың СҚА-сы белдеуінің шекарасына ..
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі аудармаларын, анықтаманы саралай отырып, "фильтр ішіне су жинау" терминін қолдаймыз. Ал заңнамалық құжатқа сүйенсек, "инфильтрациялық сужинағыш" терминін ұсынуға болады.

Дефинициясы1. Ожау тәріздес су жинау – суды тазалауға арналған әрі оны қабыршақ мұздан қорғайтын, бөгеттің жоғары жағында пайда болған жасанды су арнасы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: paqir suv olish
4. Түрік: kovalı su alımı
5. Ағылшын: bucket water abstraction
6. Неміс: wasseraufnahme Eimer
7. Бекітілген нұсқасы: Водосборник – сужинағыш (2012)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 ақпандағы № 26 бұйрығы. ... шөмішті сужинағыштарда бірінші белдеу шекарасына шөміштің барлық акваториясы кіреді ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "водозабор ковшовый" қазақ тілінің аударма сөздіктерінде "шөмішті суқабылдағыш", "шелек су жинау" деп берілген, осыны ескере отырып, "шөмішті суқабылдағыш" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сәулелі су – бұл көлденең немесе жинақтаушы ұңғымалар жүйесі, олар сулы қабаттан су жинап, оны айдау жүргізілетін орталық су жинау камерасына (шахтаға) апарады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: radiant suv olish
4. Түрік: radyant su alımı
5. Ағылшын: radial water intake
6. Неміс: strahlwasseraufnahme
7. Бекітілген нұсқасы: Водосборник – сужинағыш (2012), лучистая энергия - сәулелі энергия (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркестердің анықтамасын, аудармасын, сөздікте берілуін саралай отырып, "сәулелі суқабылдағыш" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жылжымалы су дуалы - су деңгейінің өзгеруіне қарамастан, жедел орналастыру және су қабылдау мүмкіндігі бар, су деңгейіне байланысты орналасқан жерін өзгерте алатын, жағаға арнайы төселген рельстермен қозғала алатын сужинағыш түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ko'chma suv olish
4. Түрік: hareketli su alımı
5. Ағылшын: mobile water fence
6. Неміс: wasseraufnahme mobil
7. Бекітілген нұсқасы: Водосборник – сужинағыш (2012)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде берілуін, анықтамаларын саралай келе, "жылжымалы су жинағыш" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қалқымалы сужинағыш - ұтқырлығына байланысты гидравликалық параметрлердің тұрақтылығын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, су алу жабдығын әрқашан дұрыс нүктеге жылжытуға болатын, сонымен қатар, қазіргі заманғы өзгермелі станциялар резервуардың деңгейі өзгерген кезде төмен немесе жоғары көтеріле алатын сужинағыш түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suzuvchi suv olish
4. Түрік: yüzer su alımı
5. Ағылшын: water abstraction floaty
6. Неміс: schwimmendes Zulauf
7. Бекітілген нұсқасы: Водосборник – сужинағыш (2012)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 24 ақпандағы № 161 бұйрығы.
... қалқымалы көпiрлерде, су астындағы және әуедегi өту жолдарында, су жинағыштар мен су жiбергiштерде ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "плавучий" сөзін аударма сөздіктерде "жүзбелі; жүзгіш; жүзіп жүретін; қалқыма; қалқымалы; қалқып жүретін" деп аударылған, тіркеске берілген анықтамаларды саралай отырып, "қалқымалы сужинағыш" деп берген дұрыс деп ойлаймыз.

Дефинициясы1. Су жинау құрылыстары – сумен жабдықтау, өрт сөндіру және т. б. қажеттіліктер үшін пайдалану мақсатында су көзінен су алуға арналған гидротехникалық құрылым.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv olish inshootlari
4. Түрік: su giriş tesisleri
5. Ағылшын: water intake facilities
6. Неміс: Wassersammeleinrichtungen
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2023 жылғы 20 ақпандағы № 26 бұйрығы. ...Су көздеріне, шаруашылық-ауыз су мақсаты үшін су жинау орындарына ...
9. Ұсыныстар: берілген аудармалар мен анықтамаларды саралай келе, "су жинау құрылыстары" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуір – сүңгуірлік жабдықта су астында жұмыс істей алатын және сүңгуірлік түсу жұмыстарына белгіленген тәртіппен жіберілген маман.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: g'avvos
4. Түрік: dalgıç
5. Ағылшын: The diver
6. Неміс: Taucher
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2019 жылғы 13 мамырдағы № 256-VІ ҚРЗ. ... сүңгуір қайықтармен оқу-жаттығуларын өткізу ...
9. Ұсыныстар: сүңгу етістігінен жасалған бұл сөздің беретін мағынасын, сөздіктерде берілген анықтамасын саралай келе, дәл осы сипатта берілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуір бетпердесі – бетті судан қорғауға және бет жағы ашық гидрокомбинезондар мен гидрокостюмдермен түсу кезінде тыныс алу аппаратына қосылуға арналған бетперде түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in niqobi
4. Түрік: dalış maskesi
5. Ағылшын: diving mask
6. Неміс: tauchermaske
7. Бекітілген нұсқасы: демаскирующие – бетпердені ашатын (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің аударма сөздіктерде берілуін, анықтамаларын саралай отырып, "сүңгуір бетпердесі"терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік құрал-жабдықтар – сүңгуірдің қызметі және су астында жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін пайдаланатын техникалық құралдар жиынтығы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in uskunalari
4. Түрік: dalış ekipmanları
5. Ағылшын: diving equipment
6. Неміс: Taucherausrüstung
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 29 мамырдағы № 438 бұйрығы. ... су астында жұмыс жүргізу үшін сүңгуір жабдықтары мен құрал-жабдықтарымен қамтамасыз ету ...
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 29 мамырдағы № 438 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2020 жылғы 1 маусымда № 20792 болып тіркелдіазартуды азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері немесе су астында жұмыс жүргізу үшін сүңгуір жабдықтары мен құрал-жабдықтарымен қамтамасыз ету.
9. Ұсыныстар: аударма сөздіктерде берілген нұсқаларын, заңнама құжаттарында қолданысын, анықтамасын саралай отырып, жоғарыда ұсынылған терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік жұмыстар – сүңгуір еңбегін қолдану арқылы орындалатын су асты жұмыстары. Олар құтқару, кеме, суасты-техникалық, кеме көтеру және арнайы болып бөлінеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in ishlari
4. Түрік: dalış çalışmaları
5. Ағылшын: diving operations
6. Неміс: taucherarbeiten
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... Сүңгуірлік жұмыстарды жүргізу кезіндегі қауіпсіздік ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілісін, аударма сөздіктердегі нұсқаларын саралай келе, "сүңгуірлік жұмыстар" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Күрделі жағдайлардағы сүңгуір жұмыстары – ағыс жылдамдығы жоғары болған жағдайда, қысқы уақыттарда, оның ішінде мұз астында, тәуліктің қараңғы уақытында түсу, толқын кезінде, агрессивті сұйықтықтарда, жоғары тығыздықтағы ерітінділерде, таулы жерлерде, қауіпті теңіз жануарлары мекендейтін жерлерде су астына түсу.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qiyin sharoitlarda sho'ng'in operatsiyalari
4. Түрік: zor koşullarda dalış operasyonları
5. Ағылшын: diving descents in difficult conditions
6. Неміс: tauchabfahrten unter schwierigen Bedingungen
7. Бекітілген нұсқасы: обстановка – жағдай
(2022), аварийно-судоподъемные работы - авариялық-кеме көтеру жұмыстары (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын саралай отырып, "күрделі жағдайлар кезіндегі сүңгуір жұмыстары" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су астына түсу жұмыстары – су астына сүңгуірлерді түсіру,оны тереңдіктен көтеруді және суда немесе барокамераның бетінде декомпрессиялауды қамтамасыз етуге байланысты жұмыстар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in tushishlari va ishlari
4. Түрік: sualtı çalışması
5. Ағылшын: diving descents and works
6. Неміс: tauchen und arbeiten
7. Бекітілген нұсқасы: работа (физ.) – жұмыс (физ.) (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: 1. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің 2022 жылғы 25 қарашадағы № 1122 бұйрығы. ... сүңгуірлік түсуді ұйымдастыру және қамтамасыз ету сүңгуірлік түсуді жүргізу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуді, сүңгуірлік түсуді жүргізу кезінде ... .
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын саралай келе, "су астына түсу және жұмыстарды атқару" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік басқыш – сүңгуірлердің кемеге түсуін және көтерілуін қамтамасыз етуге арналған басқыш түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in zinapoyalari
4. Түрік: dalış merdivenleri
5. Ағылшын: diving ladders
6. Неміс: taucherleitern
7. Бекітілген нұсқасы: трап - саты (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын саралай келе, "сүңгуірлік басқыш" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік құрал-сайман – бұл жұмысты жеңілдететін және сүңгуір жұмысының өнімділігін арттыратын қолмен және механикалық құралдар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in vositasi
4. Түрік: dalış aleti
5. Ағылшын: diving tool
6. Неміс: taucherwerkzeug
7. Бекітілген нұсқасы: инвентарь – құрал-сайман (бухг.) (2006)
8. Заңнамадағы қолданысы: 1. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 34 бұйрығы. ... сүңгуірлік телефон станциясының ... .
9. Ұсыныстар: анықтамадан басқа аудармасын, бекітілген нұсқаларды, заңнамадағы қолданысын ескере отырып, "сүңгуірлік құрал-жабдықтер" тіркесін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуір қоңырауы – сүңгуір жабдықтарын жұмыс объектісінің тереңдігіне дейін және кері қарай тасымалдау, содан кейін оларды декомпрессиялық камераға ауыстыру құралы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in qo'ng'irog'i
4. Түрік: dalış çanı
5. Ағылшын: diving bell
6. Неміс: Taucherglocke
7. Бекітілген нұсқасы: колокол судейский - төреші қоңырауы (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2015 жылғы 30 қаңтардағы № 73 бұйрығы. ... Қатты соғу қоңырауы істен шыққан кезде сигналдар ...
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын саралай келе, "сүңгуір қоңырауы" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуір костюмы – су астына сүңгу үшін арналған қауіпсыз су өткізбейтін костюм.
2. Этимологиясы: костюм (фр. costume, итал. costume) - "әдет-ғұрып"
3. Өзбек: sho'ng'in kostyumi
4. Түрік: dalgıç kıyafeti
5. Ағылшын: diving suit
6. Неміс: Taucheranzug
7. Бекітілген нұсқасы: гидрокостюм - сукостюмі (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламасын, анықтамаларды саралай келе, "сүңгуір костюмі" деген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік бекет – сүңгуірлік түсулерді, сүңгуірдің киінуі (шешінуі) және сүңгуір мүлкін орналастыру үшін алаңмен қамтамасыз етуге тұрақты немесе уақытша құралдармен жабдықталған сүңгуір түсуі жүргізілетін кемедегі, жағалаудағы, мұздағы орын.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in stantsiyasi
4. Түрік: dalgıç tesisi
5. Ағылшын: diving post
6. Неміс: taucherposten
7. Бекітілген нұсқасы: пост – пост (2020), постоянный пост – тұрақты бекет (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... сүңгуірлік бекет – сүңгуірлік түсулерді, сүңгуірдің киінуі ... .
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын, заңнамалық құжаттарда берілуін саралай отырып, "сүңгуірлік бекет" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік скафандр – сүңгуірді сыртқы ортадан оқшаулауға арналған арнайы жабдық.
2. Этимологиясы: скафандр (фр. scaphandre гр. skaphe+aner, andros) - "қайық"+"адам"
3. Өзбек: sho'ng'in skafandri
4. Түрік: dalış giysisi
5. Ағылшын: diving suit
6. Неміс: taucheranzug
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... скафандр материалына зақым келтірмейтін және улы немесе радиоактивті ... ;
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламсын саралай келе, "сүңгуірлік скафандр" деген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік құрам - басшы және оған бағынатын сүңгуірлерден тұратын құрам. Құрамында жұмыс түріне, тереңдігі мен күрделілігіне байланысты су астында жүретін, сақтандырушы сүңгуір қызметін атқаратын, жұмыс істейтін және жұмыспен қамтамасыз ететін сүңгуірлер болады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in jamoasi
4. Түрік: dalış ekibi
5. Ағылшын: diving team
6. Неміс: taucher-Zusammensetzung
7. Бекітілген нұсқасы: боевой состав - жауынгерлiк құрам (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын саралай отырып, "сүңгуірлік құрам" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлердің орта тереңдікке түсуі – 20-дан 60 м-ге дейінгі тереңдікке түсу.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rta chuqurliklarga sho'ng'in tushishi
4. Түрік: orta derinliklere dalış inişi
5. Ағылшын: diving descent to medium depths
6. Неміс: taucherabstieg in mittlere Tiefen
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын саралай келе, жоғарыда берілген тіркесті термин ретінде ұсынылуын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сүңгуірлік құбыршек – икемді қалың қабырғалы резеңке матадан жасалған түтіктер сүңгуірдің костюміне сығылған ауаны немесе басқа оттегі бар газ қоспаларын беруге қызмет етеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in shlangi
4. Түрік: dalış hortumu
5. Ағылшын: diving hose
6. Неміс: tauchschlauch
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 19 қаңтардағы № 33 бұйрығы. ... және сүңгуірлік шлангасын босатады немесе таңдайды ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "шланг" сөзінің қазақ тіліндегі баламасы "шланг, құбыршек" деп берілген, сондықтан "сүңгуірлік құбыршек" деп берілгені орынды.

Дефинициясы1. Сүңгуір дулығасы - сүңгуір қолданатын, тыныс алу газын беретін бастың айналасындағы қатты дене (корпус).
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sho'ng'in dubulg'asi
4. Түрік: dalış kaskı
5. Ағылшын: diving helmet
6. Неміс: Taucherhelm
7. Бекітілген нұсқасы: Шлем – дулыға (әскери іс) (1971)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2020 жылғы 29 мамырдағы № 438 бұйрығы. ... еңіл түрдегі сүңгуір жарақтарына су астында көрінуді жақсарту үшін жартылай дулығасы ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "шлем" сөзін аударма сөздіктерде "шлем, дулыға" деп берген, бірақ "дулыға" батырлардың арнайы бас киіиі болғандықтан, "сүңгуір шлемі"деп берген орынды.

Дефинициясы1. Суөлшегіш – есептегіш орнатылған жерде су құбыры арқылы өтетін су көлемін өлшеуге және есепке алуға арналған аспап.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv o'lchagich
4. Түрік: su sayacı
5. Ағылшын: water meter
6. Неміс: Wassermesser
7. Бекітілген нұсқасы: бак водомерный-суөлшеуіш бак (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "водомер" сөзін қазақ тілінің аударма сөздіктерінде "өлшеуіш" деп берген, анықтамаларын, салалық әдебиеттерде қолданысын саралай келе, "суөлшеуіш" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қанатты суөлшеуіш – суды тұтынуды өлшеу үшін пропеллерге ұқсас элемент қолданылатын тахометриялық құрылғылардың бір модификациясы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qanotli suv o'lchagich
4. Түрік: çarklı su sayacı
5. Ағылшын: winged water meter
6. Неміс: geflügelter Wasserzähler
7. Бекітілген нұсқасы: бак водомерный - суөлшеуіш бак (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "крылчатый" сөзі аударма сөздіктерде "қанатты" деп берілген, тіркес мағынасына, қолданыс аясын саралай отырып, "қанат тәрізді суөлшегіш" деп берген орынды.

Дефинициясы1. Көпағынды суөлшегіш – бұл тұрғын үй, коммерциялық және кейбір өндірістік кеңістіктердегі су ағынын өлшеу үшін қолданылатын сенімді және дәл құрылғы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ko'p qirrali suv o'lchagich
4. Түрік: çok jetli su sayacı
5. Ағылшын: multi-jet water meter
6. Неміс: mehrstrahl-Wasserzähler
7. Бекітілген нұсқасы: бак водомерный – суөлшеуіш бак (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: тіркес аудармасын, салалық әдебиеттерде қолданысын саралай отырып, "көпағынды суөлшеуіш" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Құбырлы суөлшеуіш – бұл су ағынын коммерциялық есепке алу үшін құбыр жүйелерінде қолданылатын құрылғы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: quvurli suv o'lchagich
4. Түрік: boru şeklindeki su sayacı
5. Ағылшын: trubinny water meter
6. Неміс: rohr-Wasserzähler
7. Бекітілген нұсқасы: Трубопровод – құбыр (техн.) (1971)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "трубинный" сөзінің қазақ тіліндегі баламасы "құбырлы" деп, ал "труба" сөзі "құбыр" деп берілген, яғни тіркес құрамындағы сөздердің аудармасын саралай отырып, "құбырдағы суөлшеуіш" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Арынды су мұнарасы – су құбыры желісіндегі судың қысымы мен шығынын реттеу, оның қорын құру және сорғы станцияларының жұмыс кестесін теңестіру үшін сумен жабдықтау жүйесіндегі құрылыс.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: bosimli suv minorasi
4. Түрік: su kulesi
5. Ағылшын: water tower
6. Неміс: Wasserturm
7. Бекітілген нұсқасы: башня водонапорная – қысымды су мұнарасы (2021), башня вавилонская – бабыл мұнарасы (2018), напор – арын (хим.) (2006), воды безнапорные – қысымсыз су (су шаруаш.) (2005), бак водонапорный – суайдағыш бак (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Солтүстік Қазақстан облысы Есіл ауданы әкімдігінің 2022 жылғы 20 қыркүйектегі № 128 қаулысы. ... коммуналдық мемлекеттік мекемесінің су қысымды мұнарасы ғимаратының сол жағында 3 Бесқұдық ауылы Абай көшесі, "Аsil Grain Комарова" жауапкершілігі ...
9. Ұсыныстар: терминнің анықтамасы мен қазақ тіліндегі баламаларын, салалық еңбектерде қолданысын ескере отырып, "арынды су мұнарасы" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жыныс су қанықтығы – тау жынысарының суға қанықтығын сипаттайтын шама.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv bilan to'yingan jinslar
4. Түрік: kayaların su doygunluğu
5. Ағылшын: water saturation of rocks
6. Неміс: Wassersättigung von Gesteinen
7. Бекітілген нұсқасы: горные породы – тау жынысы (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: ҚР Ұ 218-93-2011 Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникациялар министрлігінің Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2010 жылғы 29 қарашадағы № 81 бұйрығы. ... тығыз тау жыныстары ... .
9. Ұсыныстар: анықтамадан басқа аудармасын, бекітілген нұсқаларды, заңнамадағы қолданысын ескере отырып деп ұсыныс беруге болады. "тау жыныстарының суқанықтығы" деп те ұсынуға болады

Дефинициясы1. Су қанықтығы – материалдың немесе жыныстың кеуектілігін сипаттайтын шама.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv bilan to'yinganlik
4. Түрік: su doygunluğu
5. Ағылшын: water saturation
6. Неміс: Wassersättigung
7. Бекітілген нұсқасы: водонасыщенность - сумен қаныққандық (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің қазақ тіліндегі баламаларын саралай келе, "сумен қаныққандық" тіркесін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сулы қабат – тау жынысының бір немесе бірнеше қабатына, ойықтарына, жарықтарына су толу .
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv qatlami
4. Түрік: akifer
5. Ағылшын: the aquifer
6. Неміс: grundwasserführende Schicht
7. Бекітілген нұсқасы: Слой – қабат (геол.) (1971)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 25 маусымдағы N 979 Қаулысы.
2. ... сулы қат-қабаттар мен кешендер бөлінеді...
9. Ұсыныстар: берілген тіркестің заңнамалық құжаттарда қолданысын саралай келе, "сулы қабат" деп ұсынғанды жөн деп санаймыз.

Дефинициясы1. Тау жыныстарындағы су құйылу - пайдалану ұңғымаларын қолдана отырып, шөгінді тау жыныстарында жатқан жер асты суларынан нақты уақыт бірлігінде алуға болатын су мөлшері.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: toshlarning suv o'tkazuvchanligi
4. Түрік: kayaların su bolluğu
5. Ағылшын: the water content of rocks
6. Неміс: wasserbeweglichkeit von gesteinen
7. Бекітілген нұсқасы: водообильность породы - жыныстардағы сулылық (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "тау жыныстарынның сулылығы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жыныстардағы су құйылу – пайдалану ұңғымаларын қолдана отырып, судың көп жерінен нақты уақыт бірлігінде алуға болатын су мөлшері.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: toshlarning suv o'tkazuvchanligi
4. Түрік: kayaların su bolluğu
5. Ағылшын: water content of rocks
6. Неміс: wasserbeweglichkeit der gesteine
7. Бекітілген нұсқасы: водообильность породы - жыныстардағы сулылық (2016), магматическая порода - магмалық жыныс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жыныстардың сулылығы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су бұру – бұл елді мекендер мен өнеркәсіптік объектілерден ағынды, нөсерлі және еріген суларды жою мақсатында инженерлік құрылыстар мен жабдықтар кешенін пайдалану.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: drenaj
4. Түрік: su drenajı
5. Ағылшын: drainage system
6. Неміс: Wasserableitung
7. Бекітілген нұсқасы: водотоведение – су бұру (2021), водоотвод - суәкеткі (2004)
8. Заңнамадағы қолданысы: Астана қаласы әкімдігінің 2018 жылғы 10 қаңтардағы № 367-70 қаулысы.
... жылумен жабдықтау, сумен жабдықтау және су бұру, газбен жабдықтау бойыншау бұру жүйелеріне ағынды суларды ... .






9. Ұсыныстар: берілген тіркестің орыс тіліндегі нұсқасының мемлекеттік тілде берілуін заңнама құжаттары, анықтамалар арқылы саралай келе, "су бұру" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су қорғалатын аймақ – бұл теңіздің, өзеннің, бұлақтың, каналдың, көлдің, су қоймасының жағалау сызығына іргелес және су объектісінің ластануын, бітелуін, лайлануын және оның суларының сарқылуын болдырмау, сондай-ақ су биологиялық ресурстарының және жануарлар мен өсімдіктер әлемінің басқа да объектілерінің тіршілік ету ортасын сақтау мақсатында шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асырудың арнайы режимі белгіленетін аумақ.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suvni muhofaza qilish zonasi
4. Түрік: su koruma alanı
5. Ағылшын: water protection zone
6. Неміс: Wasserschutzgebiet
7. Бекітілген нұсқасы: земли водоохранных зон – су қорғау аймағының жері (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің 2009 жылғы 13 мамырдағы N 68 қаулысы.
2.... су қорғау аймағының аумағын шаруашылыққа пайдаланудың арнайы режимі ...
9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда қолданысын, анықтамаларды, аударма сөздіктерде берілген нұсқаларын ескере келе, "су қорғау аймағы" деп берілуін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су тазарту – сумен жабдықтау көзінен су құбырына берілетін судың сапасын белгіленген мөлшерлік көрсеткіштерге дейін жеткізетін технологиялық процестердің жиынтығы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suvni tozalash
4. Түрік: su arıtma
5. Ағылшын: water treatment
6. Неміс: Wasseraufbereitung
7. Бекітілген нұсқасы: водопровод питьевой воды – ауызсу құбыры (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1996 жылғы 3 маусым N 684.
... мұнайгаз өңдеу және су тазарту жабдығын шығару жөнiнде өндiрiс құру мақұлдансын ... .
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарында берілуін, тіркес құрамындағы сөздердің мағынасын ескере отырып, "су тазарту" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт сөндіру сақиналы су құбыры – олар төтенше жағдайлар мен учаскелерді өшіруге мүмкіндік береді, олар гидравликалық соққының күшін азайтады, өйткені су әртүрлі бағытта еркін айналады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: halqali yong'inga qarshi suv quvuri
4. Түрік: halkalı yangın suyu borusu
5. Ағылшын: ring fire water pipe
6. Неміс: feuerwehr-Ringwasserleitung
7. Бекітілген нұсқасы: водопровод пожарный кольцевой - өрт сөндіргіш айналма су құбыры (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: берілген тіркес құрамындағы сөздердің мағынасын, қазақ тіліндегі баламаларын ескере отырып, "өрт сөндіргіш айналма су құбыры" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Тұйықталған өрт сөндіру су құбыры – ғимаратта 12-ден аспайтын өрт крандарын орнату көзделген жағдайда пайдаланылатын, әр түрлі үй-жайлардың (ғимараттардың) өрт крандарына су беруді қамтамасыз ететін құбырлар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv quvuri yong'inga qarshi to'siq
4. Түрік: çıkmaza giren yangın su temini
5. Ағылшын: closed-circuit fire water supply
6. Неміс: geschlossene Löschwasserleitung
7. Бекітілген нұсқасы: өрт сөндіргіш тұйық су құбыры (өртке қарсы қызм.) – водопровод пожарный тупиковый (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: термин ретінде ұсынылып отырған тіркес құрамындағы сөздердің мағынасын, анықтамасын саралай отырып, "өрт сөндіргіштің тұйықталған су құбыры " нұсқасын ұсынамыз.

Дефинициясы1. Субүркігіш, субүріккіш, сушашыратқыш - су бүріккіш құрылғы. Гүлзарлар немесе көгалдар, бұталар немесе қоршауларды суару үшін немесе кез келген жерде өсімдіктің су қажеттілігі мен топырақ ылғалдылығына байланысты мақсатты түрде суарылуын қамтамасыз етеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv purkagich
4. Түрік: su püskürtme makinesi
5. Ағылшын: water sprayer
6. Неміс: wasserspender
7. Бекітілген нұсқасы: спрейер - субүркігіш (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: ҚР Энергетика министрлігінің ұсынысымен бекітілген "спрейер - су бүркігіш" жылжымалы металл бұйымдарын (жартылай фабрикаттарды) сумен салқындатуға арналған шашыратқыш құрылғы. ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің қызмет түріне (мысалы, өрт сөндіру мақсатында) байланысты "водораспылитель - субүріккіш немесе сушашыратқыш" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Балдыр – су астында, яғни өзендер мен теңіздерде өсетін өсімдік.
2. Этимологиясы: водоросль (орыс. вода) - рос - "суда өсетін".
3. Өзбек: yosunlar
4. Түрік: yosun
5. Ағылшын: algae
6. Неміс: alge
7. Бекітілген нұсқасы: красные водоросли, багрянки – қызыл балдырлар (2023), зеленые водоросли – жасыл балдыр (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 2 қаңтардағы №183-VII ҚРЗ.
... және шөптесін өсімдіктер екпелері; 7) өсімдіктер – тамырлы, мүк тәрізді өсімдіктер, балдырлар, сондай-ақ қыналар мен саңырауқұлақтар;
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "балдыр" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Суағызғыш, суағызғы – саңылаулары бар гидротехникалық құрылым, су қоймасын босатуға, түбіндегі шөгінділерді жууға, сондай-ақ суды пайдалану шығынын төменгі өзен, каналдың және т.б. гидротехникалық құрылысқа іргелес бөлігін өткізуге қызмет етеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suvni to'kish
4. Түрік: bent kapağı
5. Ағылшын: floodgate
6. Неміс: fluttore
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: терминжасамдық -ғы, -кі және осы типтес жұрнақтардан жасалған терминдердің қолдаыс белсенділігі жоғары бола қоймайды. Сондықтан "суағызғыш" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Әуе соққы толқыны – газ күйі параметрлерінің секірмелі өзгеру аймағы: қысым, температура, жылу ағынының тығыздығы және қозғалыс жылдамдығы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: havo zarbasi to'lqini
4. Түрік: hava-şok dalgası
5. Ағылшын: air shock wave
6. Неміс: Luftstoßwelle
7. Бекітілген нұсқасы: авиа – әуе авиа (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 31 желтоқсандағы N 1351 Қаулысы. ... әуе соққы толқынының бастапқы зақымдау факторлары ...
9. Ұсыныстар: заңнама құжаттарда, салалық әдебиеттерде берілген нұсқаларын саралай келе, "әуе соққы толқыны" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Аварияның пайда болуы - тозу, жөндеудің болмауы нәтижесінде ғимараттың, құрылыстың, жабдықтың немесе көлік құралының апаттық жағдайы белгілі бір нормадан асып кеткенде, мүліктің бұзылуына, адамдардың жарақаттануына немесе тіпті олардың өліміне әкелетін авария.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: avariyanin paida boluylar
4. Түрік: kazaların meydana gelmesi
5. Ағылшын: occurrence of accidents
6. Неміс: das Auftreten von Unfällen
7. Бекітілген нұсқасы: зарождение - пайда болу (2016), образование дефектов - ақаулардың пайда болуы (2004)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "аварияның пайда болуы" сөз тіркесі болғандықтан, күн тәртібінен алып тастау ұсынылады.

Дефинициясы1. Сел толқыны – дүрбелең тудыратын, жағалау сызығында қирауға әкелетін толқын немесе дауылдан туындаған өзен, теңіз суының күшті ағыны.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sel to'lqini
4. Түрік: çamur dalgası
5. Ағылшын: mudflow wave
6. Неміс: die selfiewelle
7. Бекітілген нұсқасы: волновая зона - толқын аймағы (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы "21" желтоқсандағы № 120 бұйрығы. ... оның негізін тасқын толқынын қалыптастыру қағидатында. ...
9. Ұсыныстар: "сел толқыны" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Ағын толқыны – желдің әсерінен су бастапқы қалпынан ары қарай орын ауыстырғанда судың қайта орнына келу процесі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: oqim to'lqini
4. Түрік: akış dalgası
5. Ағылшын: the runoff wave
6. Неміс: abflusswelle
7. Бекітілген нұсқасы: волна стока - ағыс толқыны (су шар.) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: Павлодар облыстық әкімдігінің 2016 жылғы 1 ақпандағы № 20/1 қаулысы. ... арықтардың су ағысы желілерін ...
9. Ұсыныстар: қолданыстағы және бекітілген нұсқасын ескере отырып, "ағыс толқыны" терминін қайта бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Екпінді толқын, соққы толқын – орта ішінде қозғалып, қысымды, температураны, тығыздықты және қозғалыс жылдамдығын өзгертетін үзіліс немесе сыну беті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: shok to'lqini
4. Түрік: şok dalgası
5. Ағылшын: shock wave
6. Неміс: schockwelle
7. Бекітілген нұсқасы: волна ударная - соққы толқын (2016) (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық іс-шараларының көлемі мен мазмұнын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 24 қазандағы № 732 бұйрығы. ... 5. Ауа соққы толқыны шебінде артық қысым туындайтын азаматтық қорғаныс...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 27 сәуірдегі № 331 қаулысы. ... Республикасы Қорғаныс министрінің 2021 жылғы 12 ақпандағы № 78 бұйрығына сәйкес соққы толқыны, оқ-дәрілер жарықшақтарының және олардың фрагменттерінің шашырауы ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 15 қаңтардағы № 9 қаулысы. ... "Адамға, ғимаратқа және құрылысқа соққы толқынының әсер етуі ...
9. Ұсыныстар: "соққы толқын" термині заңнамадағы құжатта әскери саланың термині ретінде қолданылған. 2016 жылы бекітілген "соққы толқын" термині электроника, радиотехника және байланыс саласының термині ретінде бекітілген. Ал саласына байланысты сараптама қорытындысы "екпінді толқын" терминін бекітуді ұсынады.

Дефинициясы1. Толқын арнасы, толқынжол – толқын таралуы мүмкін жасанды немесе табиғи бағыттаушы арна. Бұл жағдайда толқын арқылы тасымалданатын қуат ағыны осы арнаның ішінде немесе арнаға тікелей іргелес кеңістік аймағында шоғырланған.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: to'lqin qo'llanmasi
4. Түрік: dalga kılavuzu
5. Ағылшын: waveguide
6. Неміс: wellenleiter
7. Бекітілген нұсқасы: волновод - толқынжол (2016), волновод акустический - акустикалық толқынжол (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің заңнамадағы қолданысы кездеспеді. Электроника, радиотехника және байланыс саласының термині ретінде 2016 жылы бекітілген. Су шаруашылығының терминологиялық сөздіктерінде де ондай термин ұшыраспады. Термин дефинициясы да радиотехникаға қатысты "толқынжолды" айқындайды. Мамандардың талқылауына ұсынылады.

Дефинициясы1. Ағынсыз ойыс – ағыны жоқ, бірақ тұрақты немесе уақытша ағындарды қабылдайтын, сондықтан оның түбінде тұрақты тоған ("теңіз", көл) немесе уақытша (құрғақ көл, тұзды батпақ, тақыр) пайда болатын ойыс түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: oqimsiz bo'shliq
4. Түрік: kutup depresyonu; kör drenaj havzası; kapalı drenaj havzası
5. Ағылшын: aretic depression; blind drainage basin; closed drainage basin
6. Неміс: abflußloses Becken
7. Бекітілген нұсқасы: бассейн бессточный - ағынсыз алап (2022), впадина - ойыс, ойпат (жер ғылымы) (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 8 сәуірдегі № 200 қаулысы. ... өзендер бассейндері және ағынсыз аумақтар ...
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 25 маусымдағы N 979 Қаулысы. ... көптеген ойыстар саны бар ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің сыңарларының бекітілген нұсқасын, заңнамалық құжаттағы қолданысын, аудармаларды ескере отырып "ағынсыз ойыс" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Жемірілулік ойыс – су ресурстарының әртүрлі жемірілулік процестеріне ұшырап, жемірілулік ойыстың пайда болуына әкелуі мүмкін. "Жемірулілік ойыс" термині жемірілу нәтижесінде материалда пайда болатын ойықтар мен қуыстарды сипаттау үшін қолданылады. Бұл ойыстар материалдың беріктігі мен тұрақтылығын жоғалтуы мүмкін, бұл инфрақұрылым мен қоршаған ортаға қауіпті болуы мүмкін. Су ресурстарының коррозиясын болдырмау және бақылау сумен жабдықтау мен дренаждың қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етудің маңызды міндеті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: korroziv bo'shliq
4. Түрік: oyuk aşındırıcıdır
5. Ағылшын: the depression is corrosive
6. Неміс: the hollow is corrosive
7. Бекітілген нұсқасы: защита от коррозии - жемірілулік қорғаныс (хим.) (2006), защита от коррозии - тоттанудан, тот басудан қорғау (2016), коррозия - коррозия (2018), абразия - жемірілу (төтенше жағдай) (2015), коррозия - жемірілу (хим.) (2006)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: ұсынылған терминнің заңнамалық құжаттағы қолданысы кездеспеді, "жемірілулік ойыс" терминін бекіту жөнінде мамандардың пікірі керек.

Дефинициясы1. Тауаралық ойыс - көтеріліп жатқан жоталар арасындағы кең тектоникалық ойыс. Тау аралық ойпаттардың ұзындығы жүздеген шақырымға, ені ондаған шақырымға жетуі мүмкін. Өзен ағындары мен құлаған таулардың ұсақ түйіршікті материалы ойыс түбінде құнарлы топырақ түзеді, Бұл ұзақ уақыт бойы осы аудандарда тығыз қоныстануға және егіншіліктің дамуына ықпал етеді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tog'lararo bo'shliq
4. Түрік: dağlar arası havza
5. Ағылшын: intermountain basin
6. Неміс: Hochlandsenke
7. Бекітілген нұсқасы: впадина - ойыс, ойпат (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "тауаралық ойыс" терминінен "тауаралық ойпат" термині кең қолданысқа ие. Мамандар қолдаса, "тауаралық ойпат" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Үстемеленген ойыс – эрозияға ұшыраған қатпарлы құрылымдардың жекелеген учаскелерінде олардың қатпарлануынан едәуір кеш пайда болған әртүрлі мөлшердегі және формадағы тектоникалық ойыстар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rnatilgan bo'shliq
4. Түрік: uygulanan oyuk
5. Ағылшын: the hollow is superimposed
6. Неміс: aufgesetztes Loch
7. Бекітілген нұсқасы: впадина - ойыс, ойпат (жер ғылымы) (1995), вертлужная впадина - ұршықтық ойыс (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "үстемеленген ойыс" термин атауы терминнің дефинициясын толық ашпай тұр. Мамандармен кеңесе отырып, "қатпарлы ойыс" немесе "қатпарлы тектоникалық ойыс" терминін талқылау ұсынылады.

Дефинициясы1. Сел жырғысы – ежелгі мореналық шөгінділердің қалыңдығында дамыған және көбінесе көлбеудің күрт иілуімен шектелген күшті морфологиялық формация.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sel oqimlari
4. Түрік: çamur akışı kesimi
5. Ағылшын: mudflow cut, mudflow trench
6. Неміс: schlammfluss geschnitten
7. Бекітілген нұсқасы: бассейн долинный селевой - сел алабы бассейні (төтенше жағдай) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "сел жырғысы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өрт оқшаулау уақыты – қазбалар торабы бойынша өртті және оның газдарын оқшаулау шаралары. Ол өрт ошағының сөнуіне мүмкіндік туғызады. Қазбалардағы өртті су шымылдығын жасау арқылы да шектеуге болады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'inni lokalizatsiya qilish vaqti
4. Түрік: yangın izolasyon süresi
5. Ағылшын: fire insulation time
6. Неміс: zeit der Feuerdämmung
7. Бекітілген нұсқасы: өрт тежеу уақыты (өртке қарсы қызм.) – время локализации пожара (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 11 ақпандағы № 107 бұйрығы. ... 2) өрт орнына бару, жақындау және өртті оқшаулау мен сөндірудің механикаландырылған құралдарын қолдану мүмкіндігін; ...
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 446 бұйрығы. ... 18-1) қарауылдау-өртті қарауылдауға өртті жою (оқшаулау) сатысында анықталмаған жасырын ошақтардан өрттің ...
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 23 қазандағы № 18-02/942 бұйрығы. ... 9) өртті оқшаулау – жанудың одан әрі тарауын болдырмау және оны қолда бар күштермен және құралдармен табысты оқшаулауға бағытталған ...
9. Ұсыныстар: берілген тіркестің аударма сөздіктердегі нұсқасын саралай отырып, "өртті оқшаулау уақыты" терминін қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт қаупі бар уақыт – бұл қар жамылғысы еріген күннен бастап күздің тұрақты жаңбырлы ауа-райы белгіленгенге дейінгі жыл кезеңі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'in xavfi vaqti
4. Түрік: ateş zamanı
5. Ағылшын: fire time
6. Неміс: feuergefährliche Zeit
7. Бекітілген нұсқасы: пожар – өрт (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2014 жылғы 11 сәуірдегі № 189-V ҚРЗ ... жарылу-өрт қаупі және өрт қаупі бар өнімді шығару және өткізу»; ...
Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 8 қазан N 471-I ... 11) тармақша "жарылу-өртену қаупі бар және тау-кен өнеркәсібі өндірістерін," деген сөздерден кейін "электр станцияларын электр желілері мен көмекші ...
9. Ұсыныстар: аударма сөздікте берілген нұсқалары мен салалық әдебиеттерде берілген анықтамаларды саралай отырып, "өрт қаупі бар мезгіл" деген терминді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Хабарлама уақыты – хабарлама келіп түскен мезгіл, уақыт.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: xabar vaqti
4. Түрік: mesaj zamanı
5. Ағылшын: time of the message
6. Неміс: zeit der Nachricht
7. Бекітілген нұсқасы: уведомление – хабарлама (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 6 қаңтардағы № 4 бұйрығы.
... (хабарламаны қабылдаған күні және уақыты) ...
9. Ұсыныстар: орыс тіліндегі "сообщение" сөзін аударма сөздіктерде "хабарлама, хат" деп көрсетеді, сол себепті "хабарлама уақыты" дегенді қолдаймыз.

Дефинициясы1. Ауа массасының кеулеуі - Арктикада пайда болған циклондардан кейін солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай немесе солтүстік-шығыстан оңтүстік-батысқа қарай қозғалып, арктикалық аймақтан қоңыржай ендіктерге ылғалдылық пен атмосфералық қысымның жоғарылауын әкелетін суық ауаның ену процесі.
2. Этимологиясы: масса (латын. māssa) - "құйма, бөлік".
3. Өзбек: havo massasining kirib kelishi
4. Түрік: hava kütlesinin istilası
5. Ағылшын: air mass intrusion
6. Неміс: eindringen der luftmasse
7. Бекітілген нұсқасы: воздушная масса - ауа массасы (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "ауа массасының кеулеуі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Екінші толқын – толқын беттерінің нүктелерінен изотропты нүктелік көздер ретінде келетін, толқын фронты жеткен кеңістіктің әр нүктесінен шығатын Гюйгенс толқындарының таралу моделіндегі сфералық толқындар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ikkilamchi to'lqin
4. Түрік: ikincil dalga
5. Ағылшын: secondary wave
6. Неміс: sekundäre welle
7. Бекітілген нұсқасы: вторичное сырье - қайталама шикізат (2021), механическая волна - механикалық толқын (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қайталама толқын" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Туынды бұлт – төгілген апаттық химиялық қауіпті заттың табаннан немесе төсеменің астынан біртіндеп булануы нәтижесінде пайда болатын ластану бұлты.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: ikkilamchi bulut
4. Түрік: ikincil bulut
5. Ағылшын: secondary cloud
6. Неміс: sekundäre wolke
7. Бекітілген нұсқасы: общее облако - ортақ бұлт (2023), загрязнитель вторичный - қайталама ластағыш (2022), вторичный пар - қайталама бу (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қайталама бұлт" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сөнбеген жанартау – атқылауы қазіргі уақытта немесе тарихи уақытта болған жанартау, сондай-ақ тұрақты фумаролдық белсенділікті анықтайтын жанартау түрі.
2. Этимологиясы: вулкан сөзі (лат. Vulcanus) "от, жалын" деген мағынада ежелгі римдік от құдайы - Жанартау атынан шыққан
3. Өзбек: faol vulqon
4. Түрік: aktif yanardağ
5. Ағылшын: active volcano
6. Неміс: vulkan aktiv
7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (геол.) (1998)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 19 ақпандағы № 89 қаулысы. ... әскери тәуекелдерді, жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының ...
9. Ұсыныстар: "сөнбеген жанартау" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Қашалған жанартау - орталық типтегі жанартаулармен байланысты рельефтің теріс формалары кальдералармен ұсынылған-диаметрі бірнеше шақырым болатын дөңгелек пішінді үлкен шұңқырлар.
2. Этимологиясы: вулкан сөзі (лат. Vulcanus) "от, жалын" деген мағынада ежелгі римдік от құдайы - Жанартау атынан шыққан
3. Өзбек: qayta tiklangan vulqon
4. Түрік: kurtarılmış yanardağ
5. Ағылшын: the volcano is prepared
6. Неміс: der Vulkan ist abgebrochen
7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (1998)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 19 ақпандағы №89 қаулысы. ... әскери тәуекелдерді, жер сілкінісінің, жанартаулардың атқылауының ...
9. Ұсыныстар: "қашалған жанартау" термині заңнамалық құжатта кездеспеді, бекітілмеген, қолданыстағы нұсқасы да ұшыраспады. Сол себепті "қашалған жанартау" терминін "бедерлі жанартау" деп бекіту ұсынылады, мамандардың пікірі қажет.

Дефинициясы1. Сөнген жанартау – эрозияға шалынған, жартылай үгіліп, бүлінген және кейінгі 100 мың жылдан астам уақытта ешқандай әрекет жасамаған жанартаулар.
2. Этимологиясы: вулкан сөзі (лат. Vulcanus) "от, жалын" деген мағынада ежелгі римдік от құдайы - Жанартау атынан шыққан
3. Өзбек: so'ngan vulqon
4. Түрік: sönmüş yanardağ
5. Ағылшын: extinct volcano
6. Неміс: erloschener Vulkan
7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (1998)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қыркүйектегі №932 Қаулысы. ... оңтүстiк-батыс бөлiгiндегi саз балшықты жанартаулар ...
9. Ұсыныстар: анықтамасын, басқа тілдегі аудармасын ескере отырып, "сөнген жанартау" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Жанартаудың атқылауы - Жер қабығындағы жарықтар мен каналдар бойымен ыстық газдардың, су буының, тау жыныстары сынықтарының, күлдің және лаваның Жер қойнауынан аспанға атылуы.
2. Этимологиясы: вулкан сөзі (лат. Vulcanus) "от, жалын" деген мағынада ежелгі римдік от құдайы - Жанартау атынан шыққан
3. Өзбек: vulqon otilishi
4. Түрік: volkanik patlama
5. Ағылшын: volcanic eruption
6. Неміс: vulkanausbruch
7. Бекітілген нұсқасы: вулкан - жанартау (1998)
8. Заңнамадағы қолданысы: "Азаматтық авиацияны метеорологиялық қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 14 маусымдағы № 345 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы
...SIGMET - SIGMET ақпараты; VAAC - жанартау күлі бойынша консультативтік орталық;...
9. Ұсыныстар: "жанартаудың атқылауы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Толқын биіктігі – оның табанынан қырына дейінгі қашықтық. Толқын биіктігі Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым әзірлеген 9 балдық шкала бойынша өлшенеді. Сол арқылы үлкен су объектілерінің: мұхиттардың, теңіздердің, сондай-ақ ірі көлдердің су беті күйі анықталады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: to'lqin balandligi
4. Түрік: dalga yüksekliği
5. Ағылшын: wave height
6. Неміс: Wellenhöhe
7. Бекітілген нұсқасы: бегущая волна - қума толқын (2018), высота абсолютная - абсолюттік биіктік (2019)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің 2011 жылғы 14 наурыздағы №137 бұйрығы. ... рұқсат етілген толқын биіктігіне байланысты ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркес сыңарлары жеке термин ретінде бекітілгенін, заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып, "толқын биіктігі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Су деңгейінің көтерілу биіктігі – су деңгейі бастапқы деңгейге немесе басқа белгілі бір белгіге қатысты көтерілетін қашықтық. Су деңгейі бастапқы деңгейге немесе басқа белгілі бір белгіге қатысты көтерілетін қашықтық. Биіктікті қолданысқа байланысты метрмен, сантиметрмен немесе басқа ұзындық бірліктерімен өлшеуге болады және ол резервуарға не резервуарға қосылған немесе шығарылған су көлемін анықтау үшін, сондай-ақ ықтимал су тасқыны немесе басқа апаттарды болжау үшін қолданылады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv sathining ko'tarilish balandligi
4. Түрік: su seviyesinin yükselme yüksekliği
5. Ағылшын: the height of the water level rise
6. Неміс: höhe des Wasserstandanstiegs
7. Бекітілген нұсқасы: подъем уровня воды - су деңгейінің көтерілуі (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 23 шiлдедегі №267 бұйрығы. ... өзендердегі су деңгейлері биіктігінің ...
9. Ұсыныстар: терминдік тіркестің сыңарларының бекітілген нұсқасын, заңнамадағы қолданысын ескере отырып, "су деңгейінің көтерілу биіктігі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Геопатогенді аймақ – адам немесе кез келген тіршілік иесі ұзақ уақыт болған жағдайда оның денсаулығының бұзылуына және ауыр науқастарға соқтыратын жерлер, яғни "зиянды сәулелерді" бөлетін аймақтар.
2. Этимологиясы: геопатоген (латын geo) - "жер", pathos - "зиян, ауру", genesis - тудырушы, яғни "зиян тудыратын жер"; зона (көне грек ζώνη) - "белбеу, белдеу, шеңбер".
3. Өзбек: geopatogen zona
4. Түрік: jeopatojenik bölge
5. Ағылшын: geopathogenic zone
6. Неміс: geopathogene zone
7. Бекітілген нұсқасы: зона роста - өсу аймағы (2023), гепатогенный - гепатогендік (2017)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "геопатогенді аймақ" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Климаттық анамолия - жердің нақты физикалық өрісі мәндерінің аумақтық оқшауланған, күрт ерекшеленетін қалыпты өрістен ауытқуы (радиометриялық, магниттік, электромагниттік, гравитациялық қасиеттер), бақылау пунктінде бекітілген, локализацияланған көздерге немесе бұзушы объектілерге (кен денелеріне, жеке құрылымдарға) сәйкес келуі.
2. Этимологиясы: геофизика (еж.гр.γέα, γαῖα + φύσις) - "жер" + "табиғат".
3. Өзбек: geofizik anomaliya
4. Түрік: jeofiziksel anomali
5. Ағылшын: geophysical anomaly
6. Неміс: geophysikalische Anomalie
7. Бекітілген нұсқасы: аномалии - аномалиялар (2019), магнитная аномалия - магниттiк аномалия (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 15 қарашадағы № 703 қаулысы ... талдау жүргізу үшін геологиялық-геофизикалық деректердің ауқымды ...
9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысты, басқа тілдердегі аудармаларды, бекітілген терминдерді басшылыққа ала отырып, "геофизикалық анамолия" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Геофизикалық қауіпті құбылыс – әртүрлі геофизикалық факторлардың немесе олардың жиынтықтарының әсерінен пайда болатын, адамдарға және ауыл шаруашылығы өнімдеріне кері әсер ететін немесе қауіп тудыруы мүмкін геофизикалық мәселелер немесе литосферадағы, гидросферадағы, Жер атмосферасындағы процестердің нәтижесі.
2. Этимологиясы: Геофизика (көне грек. γῆ) – «жер», φύσις – «табиғат».
3. Өзбек: geofizik xavfli hodisa
4. Түрік: jeofiziksel tehlikeli fenomen
5. Ағылшын: a geophysical hazard
6. Неміс: geophysikalisches gefährliches phänomen
7. Бекітілген нұсқасы: геофизическая ракета - геофизикалық зымыран (2018), опасный груз - қауіпті жүк (2016), природное явление - табиғи құбылыс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "геофизикалық қауіпті құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Геоэкология – жоғарғы иерархиялық деңгейлердің (биосфераға дейін) экожүйесін зерттейтін экология ғылымының бір саласы.
2. Этимологиясы: геоэкология (көне грек. γέα) - "жер", οἶκος - "тұрғын үй, тұрақ", λόγος - "ілім, ғылым".
3. Өзбек: geoekologiya
4. Түрік: jeoekoloji
5. Ағылшын: geoecology
6. Неміс: geoökologie
7. Бекітілген нұсқасы: глобальная экология - жаһандық экология (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "геоэкология" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Апаттар гигиенасы - төтенше жағдайлардың санитарлық-эпидемиологиялық салдарын зерттейтін, оларды жою кезінде санитарлық-эпидемиологиялық қамтамасыз етудің принциптері мен ұйымдастырылуын әзірлейтін дербес ғылыми бағыт және практикалық қызмет саласы.
2. Этимологиясы: гигиена (грек. hygienos) - "емдік", "денсаулықты нығайту"
3. Өзбек: tabiiy ofatlar gigienasi
4. Түрік: felaketlerin hijyeni
5. Ағылшын: hygiene of disasters
6. Неміс: hygiene von Katastrophen
7. Бекітілген нұсқасы: катастрофа - апат (2020), гигиена - гигиена (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 21 маусымдағы N 567 Қаулысы. ... Стихиялық апаттар (жер сiлкiну, сел, цунами), авариялық жағдайлар ...
9. Ұсыныстар: "апаттар гигиенасы" терминін "апат гигиенасы" термині ретінде бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Гидродинамикалық авария - гидротехникалық құрылыстың немесе оның бір бөлігінің істен шығуына (бұзылуына) және кең аумақтардың қирауы мен су басуына әкелетін үлкен су массасының басқарылмайтын қозғалысына байланысты төтенше жағдай.
2. Этимологиясы: гидродинамика (еж.грек.ὕδωρ, грек. δύναμις) - «су» + "күш, қуат")
3. Өзбек: gidrodinamik avariya
4. Түрік: hidrodinamik kaza
5. Ағылшын: hydrodynamic accident
6. Неміс: hydrodynamischer Unfall
7. Бекітілген нұсқасы: гидродинамический процесс - гидродинамикалық процесс (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 30 желтоқсандағы № 1023 қаулысы. ... жел энергиясы, гидродинамикалық су энергиясы ...
9. Ұсыныстар: "гидродинамикалық авария" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Гидрологиялық қауіпті құбылыс – адамдарға, ауыл шаруашылығы жануарлары мен өсімдіктерге, экономика объектілеріне кері әсер ететін әртүрлі табиғи немесе гидродинамикалық факторлардың немесе олардың комбинацияларының ықпалынан туындайтын гидрологиялық процестерден болған мәселелер немесе олардың нәтижелері.
2. Этимологиясы: гидрология (көне грек. ὕδωρ) - "су", λoγoς - "ілім, ғылым".
3. Өзбек: gidrologik xavfli hodisa
4. Түрік: hidrolojik tehlikeli fenomen
5. Ағылшын: a hydrological hazard
6. Неміс: hydrologisches gefährliches phänomen
7. Бекітілген нұсқасы: природное явление - табиғи құбылыс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "гидрологиялық қауіпті құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Гипоцентр – жер сілкінісі ошағының орталық нүктесі, тау жыныстарының қозғалысы басталатын нүкте.
2. Этимологиясы: гипоцентр (көне грек. ὑπο) - "астында деген ұғымды білдіретін префикс", (латын. centrum) - "шеңбердің ортасы".
3. Өзбек: gipotsentr
4. Түрік: içmerkez
5. Ағылшын: hypocenter
6. Неміс: hypozentrum
7. Бекітілген нұсқасы: гипоцентр - ішкіндік (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "гипоцентр" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Апат медицинасының әзірлігі – ҚР Денсаулық сақтау министрлігі басқару органдарының, құрылымдары мен мекемелерінің белгіленген көлемде қызмет режімдеріне және қалыптасқан жағдайға сәйкес іс-шаралар өткізу қабілеті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofat tibbiyotining tayyorligi
4. Түрік: afet tıbbının hazırlığı
5. Ағылшын: disaster medicine preparedness
6. Неміс: bereitschaft zur Katastrophenmedizin
7. Бекітілген нұсқасы: боевая готовность - ұрысқа әзірлік (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің мемлекеттік мекемелерінің жарғыларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2020 жылғы 3 қарашадағы № 17 бұйрығы. 1. ... "Апаттар медицинасы орталығы (Астана қаласы)" мемлекеттік мекемесі (бұдан әрі - Орталық) табиғи және техногендік сипаттағы ...
9. Ұсыныстар: "апаттар медицинасының әзірлігі" терминдік тіркестің орнына қазақ тілінің заңдылығына сәйкес ықшамдап, "апат медицинасының әзірлігі" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Найзағай – бұлттар немесе бұлт пен жер арасында болатын, ұзындығы бірнеше км, диаметрі ондаған см және ұзақтығы секундтың ондаған үлесіндей алып электрлік ұшқынды разряд, күн күркіреуімен қатар жүретін кешенді атмосфералық құбылыс.
2. Этимологиясы: гроза (грек. gorgos) - "қорқынышты".
3. Өзбек: momaqaldiroq
4. Түрік: оraj
5. Ағылшын: thunderstorm
6. Неміс: gewitter
7. Бекітілген нұсқасы: молния - найзағай (2016), громоотвод - найзағайтартқыш (2018), шквал грозовой - найзағайлы дауыл (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "найзағай" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Найзағай разрядтары – бұлттар арасында немесе бұлт пен жер арасында бірнеше жарқырауық электрлік разрядтар пайда болатын өте кең таралған қауіпті метеорологиялық құбылыс.
2. Этимологиясы: гроза (грек. gorgos) - "қорқынышты", разряд (славян. разряжать) - "айыру, алып тастау".
3. Өзбек: momaqaldiroq razryadlari
4. Түрік: gök gürültülü fırtınalar
5. Ағылшын: lightning discharges
6. Неміс: blitzentladung
7. Бекітілген нұсқасы: шквал грозовой - найзағайлы дауыл (2005), молния - найзағай (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жай оты" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Күннің күркіреуі – найзағай жарқылы өткен жолдағы қысымның кенеттен жоғарылауы нәтижесінде ауада туындаған тербелістердің салдарынан пайда болатын, 15 – 20 км қашықтыққа дейін естілетін, атмосферадағы дыбыстық құбылыс.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: momaqaldiroq
4. Түрік: gök gürültüsü
5. Ағылшын: thunder
6. Неміс: donner
7. Бекітілген нұсқасы: громовой газ - күркіреуік газ (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "күннің күркіреуі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Гуманитарлық апат - адамдардың өліміне және қайғы-қасіретіне, инфрақұрылымның бұзылуына, тұрғын үй мен күнкөрістің жоғалуына және аштық, ауру, босқындар және т.б. сияқты гуманитарлық дағдарыстардың пайда болуына әкелетін ауқымды төтенше жағдай немесе оқиға.
2. Этимологиясы: гуманитарлық (лат. «humanus», фр. «humanitaire») - "адам және оның мәдениеті туралы ғылымдарға қатысты".
3. Өзбек: gumanitar falokat
4. Түрік: insani felaket
5. Ағылшын: humanitarian disaster
6. Неміс: humanitäre Katastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: гуманитарный - гуманитарлық (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 10 желтоқсандағы N 507 Заңы. ... гуманитарлық тасымалдаулар - төтенше жағдай нәтижесінде зардап шеккен ...
9. Ұсыныстар: "гуманитарлық апат" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Табиғи кедергі – өз бастауын табиғи физикалық құбылыстардан алатын электромагниттік кедергі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy to'siq
4. Түрік: doğal engel
5. Ағылшын: natural interference
6. Неміс: natürliche störung
7. Бекітілген нұсқасы: помеха аддитивная - аддитивті бөгеуіл (2016), помеха электромагнитная - электрмагниттік бөгеуiл (2016), сопротивление добавочное - қосымша кедергі (2023), естественный иммунитет - табиғи иммунитет (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи бөгеуіл" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи пана – әскерлер мен жауынгерлік техниканы оттан және жаудың бақылауынан қорғауды қамтамасыз ететін жергілікті табиғи заттар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy boshpana
4. Түрік: doğal barınak
5. Ағылшын: natural shelter, defilade
6. Неміс: natürliches Versteck
7. Бекітілген нұсқасы: естественное размножение - табиғи көбею (2022), укрытие - пана (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи пана" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи құлама – борпылдақ шөгінділері тепе-теңдікте болатын (құламайтын) еңістің шекті тіктігі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy qiyalik
4. Түрік: doğal eğim
5. Ағылшын: natural slope
6. Неміс: natürliche neigung
7. Бекітілген нұсқасы: оползнение откоса - беткейдің жылжуы (төтенше жағдай) (2015), откос канала - арна беткейі (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи беткей" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Теміржол авариясы - бір немесе бірнеше адамның өліміне, ауыр дене жарақаттарына әкелетін немесе темір жолдардың жылжымалы құрамының немесе төсемінің бір немесе бірнеше бірлігінің күрделі жөндеу дәрежесіне дейін зақымдануы және нормативтен асатын уақытқа авариялық учаскеде қозғалыстың толық тоқтатылуы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: temir yo'l halokati
4. Түрік: demiryolu kazası
5. Ағылшын: railway accident
6. Неміс: bahnunfall
7. Бекітілген нұсқасы: кран железнодорожный - теміржол краны (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 22 қыркүйектегі № 724 қаулысы. ... Боскөл теміржол станциясынан ...
9. Ұсыныстар: басқа тілдегі аудармаларын қарай отырып, "теміржол авариясы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Өрт құрбаны – 1) өртке тікелей себеп-салдарлық байланыста қаза тапқан адам; 2) орын алған өрттің әсерінен қайтыс болған адам. Егер оның өлімі өрттер мен олардың зардаптарын есепке алу жөніндегі Нұсқаулықта белгіленген уақыт ішінде орын алса, адам өрттің құрбаны болып саналады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'in qurboni
4. Түрік: yangının kurbanı
5. Ағылшын: fire victim
6. Неміс: opfer des feuers
7. Бекітілген нұсқасы: пожар - өрт (2022), жертва - құрбан (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: жертва пожара - өрт құрбаны ("Өрт қауіпсіздігі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақстан Республикасының Заңы 1999 жылғы 16 шілде №437)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "өрт құрбаны" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Су ортасының ластануы – су ортасына биологиялық ресурстарға, адам денсаулығына және оның акваториядағы қызметіне зиян келтіретін қауіпті заттардың түсуі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv muhitining ifloslanishi
4. Түрік: su kirliliği
5. Ағылшын: pollution of the aquatic environment
6. Неміс: wasserverschmutzung
7. Бекітілген нұсқасы: антропогенная среда - антропогендік орта (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "су ортасының ластануы" нұқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Топырақтың ластануы – топырақта, әдетте, оған тән емес физикалық, химиялық немесе биологиялық агенттердің пайда болуы және енуі немесе аталған агенттердің концентрациясының қаралған мезгілде табиғи орташа жылдық деңгейінен асып түсуі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tuproqning ifloslanishi
4. Түрік: toprak kirliliği
5. Ағылшын: soil pollution
6. Неміс: bodenverunreinigung
7. Бекітілген нұсқасы: загрязнение водного объекта - су объектісінің ластануы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: загрязнение почвы - топырақтың ластануы (ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы №400-VI ҚРЗ Кодексі)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "топырақтың ластануы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Мұз кептелісі - 1) мұз еру, сең жүру кезіндегі мұз кептелісі; 2) күн жыли бастаған кездегі қар астындағы су.
2. Этимологиясы: Зажор (орыс. зажирать) - "терең ену, кіру, өту".
3. Өзбек: muzlash
4. Түрік: buz yığılması
5. Ағылшын: ice jam
6. Неміс: eismarmelade
7. Бекітілген нұсқасы: зажор - мұзқұрсау (1998)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "мұзқұрсау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Үсік – күндіз ауа температурасы жылы болып, ал кешке немесе түнде атмосфераның беткі қабатындағы биіктігі 2 м-ге дейінгі немесе топырақтағы температураның 0 °С-тан төмендеуі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sovuqlar
4. Түрік: don
5. Ағылшын: frost
6. Неміс: frost
7. Бекітілген нұсқасы: мoрoзoустoйчивoсть - аязға төзімділік (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "аяз" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жоба сыртындағы авария – персоналдың қате шешімдерін іске асырудан біржолғы бас тартуды қоспағанда, жобалық авариялар үшін ескерілмейтін бастапқы оқиғалардан туындаған немесе ауыр зардаптарға әкеп соғуы мүмкін қауіпсіздік жүйелерінің қосымша істен шығуларымен қоса жүретін авария.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: loyiha halokati
4. Түрік: proje dışı kaza
5. Ағылшын: out-of-design accident
6. Неміс: projektiver Unfall
7. Бекітілген нұсқасы: субнациональный проект - қосалқы ұлттық жоба (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қазандағы № 1325 Қаулысы. ... Қазақстан Республикасы Заңының жобасы туралы ...
9. Ұсыныстар: "жоба сыртындағы авария" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Зілзала аймағы – төтенше жағдай аймағындағы қатты зардап шеккен және төтенше жағдайды жою үшін қосымша және дереу ұсынылатын көмек пен материалдық ресурстарды қажет ететін аумақтың бір бөлігі немесе жеке аймақ.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofat zonasi
4. Түрік: afet bölgesi
5. Ағылшын: disaster area
6. Неміс: Katastrophengebiet
7. Бекітілген нұсқасы: зона стихийного бедствия - дүлей зілзала аймағы (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының Заңы 2023 жылғы 3 қаңтардағы № 186-VII ҚРЗ ... экологиялық жағдай аймағында не экологиялық зілзала аймағында ...
9. Ұсыныстар: аудармаларды қарай отырып, заңнамалық құжаттағы қолданысын ескере отырып және 2016 жылы бекітілген нұсқаны басшылыққа ала отырып, "зілзала аймағы" деп бекітуді ұсынамыз.

Дефинициясы1. Апатты су жайылу аймағы – адам, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктер өлген, материалдық құндылықтар бүлінген немесе жойылған және қоршаған ортаға зиян келтірілген су тасқыны аймағы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: katastrofik suv toshqini zonasi
4. Түрік: felaket sel bölgesi
5. Ағылшын: the area of catastrophic flooding
6. Неміс: katastrophale Überschwemmungszone
7. Бекітілген нұсқасы: граница затопление - су басу шегі (2021), зона - аймақ (2020)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: бұрын бекітілген терминді, терминнің семантикалық талапқа сай келуін ескере отырып, "апатты су басу аймағы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Экологиялық зілзала аймағы – экономикалық немесе басқа да әрекеттердің нәтижесінде қоршаған ортаның терең қайтымсыз өзгерістері орын алып, бұл адам денсаулығының айтарлықтай нашарлауына, табиғи тепе-теңдіктің бұзылуына және жойылуына әкелетін аймақ.
2. Этимологиясы: зона (көне грек. ζώνη) - "белбеу"; экология (көне грек. οἶκος) - "тұрғын үй, тұрақ", λόγος - "ілім, ғылым".
3. Өзбек: ekologik falokat zonasi
4. Түрік: ekolojik afet bölgesi
5. Ағылшын: ecological disaster zone
6. Неміс: umweltzone der katastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: зона экологического бедствия - экологиялық нәубет аймағы (2022), зона стихийного бедствия - дүлей зілзала аймағы (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: зона экологического бедствия - экологиялық зілзала аймағы (ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ
Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Кодексі.)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "экологиялық зілзала аймағы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Экологиялық дағдарыс аймағы – экономикалық және басқа да қызмет барысында, авария, апат, дүлей зілзала немесе өзге де төтенше және күтпеген жағдайлар нәтижесінде қоршаған ортаның орнықты теріс өзгерістері пайда болған аумақтың жекелеген учаскелері.
2. Этимологиясы: pона (көне грек. ζώνη) - "белбеу"; экология (көне грек. οἶκος) - "тұрғын үй, тұрақ", λόγος - "ілім, ғылым"; кризис (көне грек. κρίσις) - "сот, үкім, шешім, қайталанған орын".
3. Өзбек: ekologik inqiroz zonasi
4. Түрік: ekolojik kriz bölgesi
5. Ағылшын: the zone of ecological crisis
6. Неміс: zone der umweltkrise
7. Бекітілген нұсқасы: экологический кризис - экологиялық дағдарыс (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: зона экологического кризиса - экологиялық дағдарыс аймағы (Арал өңіріндегі экологиялық қасірет салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N1468-XII Заңы.)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "экологиялық дағдарыс аймағы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Экологиялық қауіп-қатер аймағы – адам әрекетінің нәтижесінде қауіпті экологиялық жағдайларды тудыруы мүмкін құрлық бетіндегі және мұхит суларындағы орындар.
2. Этимологиясы: зона (көне грек. ζώνη) - "белбеу"; экология (көне грек. οἶκος) - "тұрғын үй, тұрақ", λόγος - "ілім, ғылым"; риск (франц. risque) - "қауіпті, күдікті".
3. Өзбек: ekologik xavf zonasi
4. Түрік: çevresel risk bölgesi
5. Ағылшын: environmental risk zone
6. Неміс: umweltrisikozone
7. Бекітілген нұсқасы: зона экологического риска - экологиялық қатер аймағы (2022), зона повышенного экологического риска - экологиялық тәуекелдігі жоғары аймақ (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "экологиялық тәуекел аймағы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Экологиялық апат аймағы - организмдердің көптеген түрлері үшін қоршаған орта мен тіршілік кеңістігіне зиян келтіретін, экологиялық тепе-теңдіктің елеулі бұзылуы орын алған аумақ.
2. Этимологиясы: экология (еж. грек. οἶκος +λόγος) - "тұрғын үй (үй), орналасқан жері" және "ілім".
3. Өзбек: ekologik falokat zonasi
4. Түрік: ekolojik felaket bölgesi
5. Ағылшын: the zone of ecological disaster
6. Неміс: umweltzone der Katastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: экологическая зона - экологиялық аймақ (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 30 маусымдағы N 1468-XII Заңы. ... Экологиялық апат аймағы шекарасын белгілеудің ...
9. Ұсыныстар: заңнамадағы қолданысты, бекітілген нұсқаны ескере отырып, "экологиялық апат аймағы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Апатты су басу – бір немесе бірнеше өзен жүйесіндегі кең аумақтарды су басуымен, өндірістік-шаруашылық қызметтің уақытша тоқтатылуымен, халықтың өмір салтының өзгеруімен, орасан зор материалдық шығындармен және адам шығынымен сипатталатын апат түрі, өзенде, көлде немесе теңізде судың көтерілуінің салдары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: halokatli toshqinlar
4. Түрік: felaket selleri
5. Ағылшын: catastrophic floods
6. Неміс: katastrophale Überschwemmungen
7. Бекітілген нұсқасы: затопление - су басу (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң қаулысы 5 қаңтар 1994 ж. N 26 ... 3. Ұлттық кеңес: Каспий теңiзiнiң проблемалары, су басу мен су астында ...

9. Ұсыныстар: аудармаларды, бекітілген терминдерді зерделей келе, "апатты су басу" терминін бекітуді ұсынамыз.

Дефинициясы1. Апат кезінде шығатын люктың қақпағы – өрт сияқты төтенше жағдайда ғимараттан шығуға болатын шатырдың немесе ғимараттың басқа бөлігінің саңылауын жабу үшін қолданылатын арнайы элемент. Ғимараттан адамдарды тез және қауіпсіз эвакуациялау үшін апаттық люктің қақпағын ашуға болады.
2. Этимологиясы: люк (нидерлдан. luik) - "жапқыш; люк".
3. Өзбек: favqulodda chiqish lyukining qopqog'i
4. Түрік: acil çıkış rögar kapağı
5. Ағылшын: emergency exit hatch cover
6. Неміс: deckel für Notausgangsluke
7. Бекітілген нұсқасы: катастрофа - апат (2020), люк - люк (2018), крышка - қақпақ (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "апат термині" авария деп бекітілгендіктен, осыған дейін терминдік тіркестерде де авария термині қолданылғандықтан, "авария кезінде шығатын люктың қақпағы" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Радиоактивті орман өрті – иондаушы сәулеленудің ашық көздері болып табылатын радионуклидтермен ластанған орман жанғыш заттары мен материалдары және жанғаннан кейін пайда болған өнімдері (күл, шала, түтін аэрозолы, газ тәрізді өнімдер) бар орман өрті.
2. Этимологиясы: радиоактивный (латын. radiare) - "сәуле тарату, нұр шашу", activus - "әрекет етуші".
3. Өзбек: o'rmon yong'inlari radioaktiv
4. Түрік: radyoaktif orman yangını
5. Ағылшын: the forest fire is radioactive
6. Неміс: waldbrand radioaktiv
7. Бекітілген нұсқасы: радиоактивный распад - радиоактивті ыдырау (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "радиоактивті орман өрті" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Орман жанғыш материалдары – орман өрттерінде жануы мүмкін орман өсімдіктері, олардың морфологиялық бөліктері және ыдырау дәрежесі әртүрлі өсімдік қалдықтары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rmon yonuvchan materiallari
4. Түрік: orman yanıcı malzemeleri
5. Ағылшын: forest combustible materials
6. Неміс: brennbare materialien im wald
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "орманның жанғыш материалдары" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Орман және дала өрттері – орман экожүйелеріндегі немесе даланың өсімдік жамылғысы арқылы өздігінен, бақылаусыз таралған немесе адам тудырған өрт.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rmon va dasht yong'inlari
4. Түрік: orman ve bozkır yangınları
5. Ағылшын: forest and steppe fires
6. Неміс: wald und steppenbrände
7. Бекітілген нұсқасы: пожар - өрт (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: степные пожары - дала өрттері (Дала өрттерiн, сондай-ақ мемлекеттiк өртке қарсы қызмет бөлімшелері жоқ елдi мекендерде өрттерді сөндiру қағидаларын бекiту туралы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 11 ақпандағы №107 бұйрығы.)
лесные пожары - орман өрттері (Ормандардағы өрт қауіпсіздігі қағидаларын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 23 қазандағы № 18-02/942 бұйрығы.)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "орман және дала өрттері" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Апаттар медицинасы – табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың медициналық-санитариялық салдарларының алдын алуға және оларды жоюға бағытталған медицина және денсаулық сақтау саласы, ол халықтың ауруларының алдын алуды және оларды емдеудi, санитариялық-эпидемияға қарсы (профилактикалық) iс-шараларды, төтенше жағдайларды жоюға қатысушылардың денсаулығын сақтауды және қалпына келтiрудi, сондай-ақ авариялық-құтқару қызметтерiнiң қызметкерлерiне медициналық көмектi қамтамасыз ететін медицина түрі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofatlar tibbiyoti
4. Түрік: afet tıbbı
5. Ағылшын: disaster medicine
6. Неміс: katastrophenmedizin
7. Бекітілген нұсқасы: медициналық мүлік - медициналық мүлік (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 13 мамырдағы № 258 қаулысы. ... 1. "Апаттар медицинасының теміржол госпитальдары" акционерлік қоғамын ...
9. Ұсыныстар: көпше формасыз "апат медицинасы" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Орман өрттерінің мониторингі – орман өрттерінің алдын алу және (немесе) олардан келтірілген залалды азайту жөніндегі іс-шараларды уақтылы әзірлеу және жүргізу мақсатында ауа райы жағдайлары, ормандағы жанғыш заттар мен материалдардың жай-күйі, от көздері және орман өрттері бойынша ормандағы өрт қауіптілігін бақылау және қадағалау жүйесі.
2. Этимологиясы: мониторинг (латын. monitor) - "еске салушы, кеңесші, бақылаушы".
3. Өзбек: o'rmon yong'inlari monitoringi
4. Түрік: orman yangınlarının izlenmesi
5. Ағылшын: forest fire monitoring
6. Неміс: überwachung von waldbränden
7. Бекітілген нұсқасы: мониторинг подземных водных объектов - жерасты су объектілерінің мониторингі (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: лесопатологический мониторинг - орман патологиясының мониторингі (Қазақстан Республикасының орман қорында орман орналастыруды жүргізу ережесін бекіту туралы Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрінің 2011 жылғы 2 шілдедегі №14-1/380 Бұйрығы)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "орман өрттерінің мониторингі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Мұздақ көл – мұздықтардың қозғалысы кезінде пайда болған, өте тұрақсыз және қауіпті, еру нәтижесінде жиналған судың кез келген уақытта опырылып түсу қаупі бар су қоймасы.
2. Этимологиясы: морена (франц. moraine) - "қабат"
3. Өзбек: dengiz ko'li
4. Түрік: moren gölü
5. Ағылшын: moraine lake
6. Неміс: moränensee
7. Бекітілген нұсқасы: озеро данных - деректер көлі (2021)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "мұздақ көл" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи сәулелену – табиғи сәуле шығару көздерінің әсеріне ұшырау.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy nurlanish
4. Түрік: doğal ışınlama
5. Ағылшын: natural radiation exposure
6. Неміс: natürliche bestrahlung
7. Бекітілген нұсқасы: нейтронное облучение - нейтрондық сәулелену (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: облучение природное - табиғи сәулелену (Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 23 сәуiрдегi №219 Заңы)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи сәулелену" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Мұз басу – климаттың салқындауы және температураның салқындауы, мұздықтар немесе мұз жамылғысы құрлықты жауып тұратын кезең.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: muzlik
4. Түрік: buzullaşma
5. Ағылшын: glaciation
6. Неміс: vereisung
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "мұз басу" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қауіпті геологиялық құбылыс – түрлі табиғи немесе геодинамикалық жайттардың немесе олардың үйлесіп келуінің әсерінен жер қыртысында пайда болатын және адамдарды, ауылшаруашылығында пайдаланатын жануарлар мен өсімдіктерді, экономикалық нысандар мен қоршаған табиғи ортаны қирататын немесе қиратуы мүмкін шығу тегі геологиялық құбылысқа жататын оқиға немесе геологиялық процестердің (жер сілкінісі, жанартау атқылауы, көшкіндер, опырылу және т.б.) өту нәтижелері.
2. Этимологиясы: геология (латын. geo) - "жер", λόγος - "ілім, ғылым".
3. Өзбек: xavfli geologik hodisa
4. Түрік: tehlikeli jeolojik fenomen
5. Ағылшын: a dangerous geological phenomenon
6. Неміс: gefährliches geologisches phänomen
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қауіпті геологиялық құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қауіпті гидрологиялық құбылыс – адамдарға, ауыл шаруашылығы жануарлары мен өсімдіктеріне, экономика объектілеріне әсер ететін әртүрлі табиғи немесе гидродинамикалық факторлардың немесе олардың комбинацияларының әсерінен туындайтын гидрологиялық процестердің орын алуы немесе нәтижесі.
2. Этимологиясы: гидрология (көне грек. ὕδωρ) - «су», λoγoς - «сөз, ілім».
3. Өзбек: xavfli gidrologik hodisa
4. Түрік: tehlikeli hidrolojik fenomen
5. Ағылшын: a dangerous hydrological phenomenon
6. Неміс: gefährliches hydrologisches phänomen
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: гидрологические опасные явления - гидрологиялық қауіпті құбылыстар ("Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды мемлекеттік есепке алуды жүзеге асыру қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 3 наурыздағы №175 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы
Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 26 маусымдағы № 448 бұйрығы)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қауіпті гидрологиялық құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қауіпті метеорологиялық құбылыс – атмосферада әртүрлі табиғи факторлардың немесе олардың комбинацияларының әсерінен пайда болатын, адамдарға, ауылшаруашылық жануарлары мен өсімдіктерге, экономика объектілеріне және қоршаған ортаға (дауыл, құйын, нөсер және т.б.) әсер ететін немесе әсер етуі мүмкін табиғи процесс немесе құбылыс.
2. Этимологиясы: метеорология (көне грек μετά) - "арасы, соңы", ἄωρος - "көтерілген", λογία - "ілім, ғылым".
3. Өзбек: xavfli meteorologik hodisa
4. Түрік: tehlikeli meteorolojik fenomen
5. Ағылшын: a dangerous meteorological phenomenon
6. Неміс: gefährliches meteorologisches phänomen
7. Бекітілген нұсқасы: условия метеорологические - метеорологиялық жағдайлар (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: опасное метеорологические условия - қауіпті метеорологиялық жағдайлар (Азаматтық авиацияны метеорологиялық қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің 2017 жылғы 14 маусымдағы №345 бұйрығы).
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қауіпті метеорологиялық құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қауіпті табиғи құбылыс – қарқындылығы, таралу ауқымы және ұзақтығы бойынша адамдарға, экономика объектілеріне және қоршаған ортаға кері әсер етуі мүмкін табиғи процестер қызметінің нәтижесі ретінде табиғи ортаның элементтерінің табиғи шығу тегі немесе жай-күйі оқиғасы.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: xavfli tabiiy hodisa
4. Түрік: tehlikeli doğal fenomen
5. Ағылшын: a dangerous natural phenomenon
6. Неміс: gefährliches naturphänomen
7. Бекітілген нұсқасы: природное явление - табиғи құбылыс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қауіпті табиғи құбылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрт қаупi – өрттiң туындау және даму ықтималдығы, сондай-ақ оның адамдар үшiн жалын, ұшқын, жоғары температура, уытты жану өнімдері, түтін, оттегі концентрациясының төмендеуі сияқты қауiптi факторлармен және келтiрiлген материалдық залалмен анықталатын салдары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: Yong'in xavfi
4. Түрік: yangın tehlikesi
5. Ағылшын: fire hazard
6. Неміс: feuergefahr
7. Бекітілген нұсқасы: пожарная безопасность - өрт қауіпсіздігі (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "өрт қаупі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өрттен қорғау күзетін ұйымдастыру – өрттің алдын алуға, адамдарды, мүлікті және қоршаған ортаны өрт көздерінен қорғауға, сондай-ақ қауіпсіз эвакуациялауды және өртті сөндіруді қамтамасыз етуге бағытталған әрекеттер мен іс-шаралар кешені.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'in xavfsizligi tashkiloti
4. Түрік: itfaiye teşkilatı
5. Ағылшын: organization of fire protection
6. Неміс: organisation der feuerwehr
7. Бекітілген нұсқасы: охрана водотоков - суағынын қорғау (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "өрттен қорғау күзетін ұйымдастыру" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өртті зерттеуді ұйымдастыру – өрттің пайда болуына байланысты нақты жағдайларды анықтау, өрттің туындау себебін ашу, өртті зерттеу және зерделеу процесі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yong'in tadqiqotlari tashkiloti
4. Түрік: yangın araştırma organizasyonu
5. Ағылшын: organization of fire research
6. Неміс: organisation der brandforschung
7. Бекітілген нұсқасы: учеты результатов криминалистических исследований - криминалистік зерттеулердің нәтижелерін есепке алу (2022), организация - ұйым, ұйымдастыру (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "өртті зерттеуді ұйымдастыру" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Жауын-шашын – жаңбыр, қар түрінде жерге түсетін атмосфералық ылғал.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: yog'ingarchilik
4. Түрік: yağış
5. Ағылшын: precipitation
6. Неміс: niederschlag
7. Бекітілген нұсқасы: осадки – шөгінділер (жер ғылымы) (1995), влажность осадков - жауын-шашын ылғалдылығы (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "жауын-шашын" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Авария кезінде жарық түсіру - жұмыс шамдары бұзылған жағдайда пайдалануға арналған жарықтандыру түрі, авариялық жарықтандырудың болуы қазіргі заманғы ғимараттар үшін міндетті.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: favqulodda yoritish
4. Түрік: acil durum aydınlatması
5. Ағылшын: emergency lighting
6. Неміс: notbeleuchtung
7. Бекітілген нұсқасы: естественное освещение - табиғи жарықтандыру (2018)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 23 қаңтардағы № 24 қаулысы. ... Жарықтандыру жүйелерін жаңғырту ...
9. Ұсыныстар: заңнамалық құжаттарда, бекітілген нұсқада "освещение" - "жарықтандыру" деп берілгендіктен, "авария кезінде жарықтандыру" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Апатты су тасқыны – көлемі жағынан ірі және қайталануы жағынан сирек кездесетін, құрбандар мен қиратулар тудыруы мүмкін, маусымдық та, тұрақты да емес, ол кез келген уақытта болуы мүмкін су тасқыны.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: to'fon halokatli
4. Түрік: sel felakettir
5. Ағылшын: catastrophic flood
6. Неміс: hochwasser ist katastrophal
7. Бекітілген нұсқасы: паводок - су тасқыны (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 21 наурыздағы N 280 Қаулысы. ... Арыс қаласының ауылдық округтарымен бірге су тасқынының ...
9. Ұсыныстар: "су тасқыны" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Тасқынсу толқыны - су тасқыны мен су деңгейінің күрт көтерілуі кезінде пайда болатын толқын.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: toshqin to'lqini
4. Түрік: sel dalgası
5. Ағылшын: flood wave
6. Неміс: hochwasserwelle
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: паводковые воды - тасқын суы (Қазақстан Республикасының Су Кодексі Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тасқынсу толқыны" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Селге ұстағыш бөгет, сел тоқтату бөгеті - өзенде немесе бұлақта суды ұстауға және жинауға арналған құрылым. Бөгет әдетте су деңгейін реттеу, су қоймасын құру немесе су энергиясын өндіру үшін қолданылады. Бөгеттер мақсаттары мен пайдалану шарттарына байланысты әртүрлі типтер мен өлшемдерде болуы мүмкін.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: seleulovitel to'g'oni
4. Түрік: baraj çamur akışı yakalayıcı
5. Ағылшын: dam mudflow catcher
6. Неміс: staudamm-Schlammfänger
7. Бекітілген нұсқасы: водозабор плотинный - бөгетті бас тоған (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 26 ақпандағы № 83 қаулысы. ... бірлескен "сел ұстайтын бөгет" салудағы ынтымақтастық туралы келісімді ...
9. Ұсыныстар: "селге ұстағыш бөгет" терминінің дұрыс тіркесі "сел ұстағыш бөгет" болуы керек. Заңнамалық құжатта "сел ұстайтын бөгет" термині қолданылған. Ұсыныс - "сел ұстағыш бөгет" немесе "сел тоқтату бөгеті".

Дефинициясы1. Тоң асты суы – көпжылдық мұздақтардың, бетін қар басқан тау жыныстарының астында жатқан жер асты сулары.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: suv muzlatilgan
4. Түрік: donma altı suları
5. Ағылшын: subpermafrost waters
6. Неміс: subpermafrostgewässer
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "тоң асты суы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Созылмалы орман өрті – абайсыз жағылған оттан, сөнбей қалған шоқтан, ауыл шаруашылығы қалдықтарын өртеген кезде қауіпсіздік талаптарының бұзылуынан туындаған, кейде құрғақшылық жылдары, ерте көктемде және күзде найзағай түскеннен де пайда болып, бірнеше күнге, аптаға кейді тіпті айға дейін өршіп отыратын апат.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: uzoq muddatli o'rmon yong'inlari
4. Түрік: orman yangını uzun sürüyor
5. Ағылшын: the forest fire is protracted
6. Неміс: waldbrand verzögert sich
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: лесной пожар - орман өрті (Қазақстан Республикасының Орман кодексі
Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 8 шілдедегі №477 Кодексі)
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "созылмалы орман өрті" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи қауіптілік – табиғи күштер тудыратын, әртүрлі нысандарда, соның ішінде табиғи апаттарда, геологиялық процестерде және биологиялық қауіптерде көрініс алатын, қоршаған ортаға және адамдарға зиян келтіру мүмкіндігі бар оқиғалар немесе құбылыстар.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy xavf
4. Түрік: doğal tehlike
5. Ағылшын: natural hazards
6. Неміс: natürliche gefahr
7. Бекітілген нұсқасы: оценка и управление опасностью - қауіпті бағалау және басқару (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, " табиғи қауіп" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Табиғи дүлей зілзала – адамның ыңғай-ықпалына көнбейтін оқиға (заңдық факт), табиғат күшінің (су тасқыны, жер сілкіну, қар бораны, дауыл, жанартаудың атқылауы және т.т.) әрекет ету салдары болып табылатын төтенше жағдай, тежеусіз күштің кең таралған түрлерінің бірі.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofat
4. Түрік: doğal afet
5. Ағылшын: natural disaster
6. Неміс: naturkatastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: стихийное бедствие - табиғат апаты (геогр.) (2005)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи дүлей зілзала" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Орман өрттерін болжау – орман өрттерінің мониторингі деректерін талдау негізінде уақыт пен кеңістікте орман өрттерінің таралу ықтималдығын анықтау.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: o'rmon yong'inlarini bashorat qilish
4. Түрік: orman yangınlarını tahmin etmek
5. Ағылшын: forecasting of forest fires
6. Неміс: waldbrandvorhersage
7. Бекітілген нұсқасы: прогнозирование качества воды - судың сапасын болжау (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "орман өрттерін болжау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Өнеркәсіптік апат – адам шығынына, адамдардың денсаулығына нұқсан келтіруге не объектілердің, материалдық құндылықтардың едәуір мөлшерде жойылуына әкеп соқтырған, сондай-ақ қоршаған ортаға елеулі залал келтірген ірі өнеркәсіптік апат.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sanoat halokati
4. Түрік: endüstriyel felaket
5. Ағылшын: industrial disaster
6. Неміс: industriekatastrophe
7. Бекітілген нұсқасы: промышленная экология - өнеркәсіптік экология (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 13 тамыздағы N 691 Қаулысы ... арасындағы өнеркәсіптік авариялардың, апаттардың, дүлей зілзалалардың алдын алу ...
9. Ұсыныстар: бекітілген терминді, заңнамадағы қолданысты басшылыққа ала отырып, "өнеркәсіптік апат" деп бекітуді ұсынамыз.

Дефинициясы1. Селге қарсы қорғау – сел құбылыстарының пайда болуы мен дамуын болдырмауға, сондай-ақ атқарушы билік органдарын, жергілікті өзін-өзі басқару органдарын және халықты сел қаупі туралы уақтылы хабардар етуге бағытталған күзет-шектеу және инженерлік-техникалық іс-шаралар кешені.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: qishloqdan himoya qilish
4. Түрік: çamur selina karşı koruma
5. Ағылшын: anti-mudflow protection
6. Неміс: schlammschutz
7. Бекітілген нұсқасы: защита животных - жануарларды қорғау (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: "селге қарсы қорғау" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Табиғи қауіп-қатер – қаза тапқандар, жараланғандар саны, зардап шеккен жеке меншік объектілерінің және шаруашылық-экономикалық объектілердің құны арқылы есептелетін, қауіпті табиғи процестің немесе құбылыстың ықтимал көрінісінен күтілетін әлеуметтік-экономикалық залал.
2. Этимологиясы: риск (франц. risque) - "қауіпті, күдікті".
3. Өзбек: tabiiy xavf
4. Түрік: doğal risk
5. Ағылшын: the risk is natural
6. Неміс: das risiko ist natürlich
7. Бекітілген нұсқасы: политический риск - саяси тәуекел (2022), объективные критерии оценки степени риска - тәуекел дәрежесін бағалаудың объективті өлшемшарттары (2022), зона экологического риска - экологиялық қатер аймағы (2022), зона повышенного экологического риска -экологиялық тәуекелдігі жоғары аймақ (2022), опасность - қауіп (2020), сигнал тревоги - қауіп-қатер дабылы (өртке қарсы қызм.) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи тәуекел" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қар басу – бұл желдің жылдамдығы 15 м/с-тан асатын және қардың жауу ұзақтығы 12 сағаттан асатын қардың көп түсуімен байланысты гидрометеорологиялық апат.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: uyum
4. Түрік: kar kayması
5. Ағылшын: snow drift
6. Неміс: schneeverwehung
7. Бекітілген нұсқасы: –
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, "қар басу" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Апат салдарларын жою – апаттан кейін қалыпты өмірді қалпына келтіру процесі. Бұған зардап шеккендерге қажетті медициналық көмек көрсету, адамдарды қауіпті аймақтардан эвакуациялау, қираған инфрақұрылым нысандарын қалпына келтіру, өндіру және ресурстар, сондай-ақ аурулардың таралуын және қоршаған ортаның ластануын болдырмау кіреді.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: tabiiy ofatlar oqibatlarini bartaraf etish
4. Түрік: felaketlerin sonuçlarının ortadan kaldırılması
5. Ағылшын: elimination of the consequences of disasters
6. Неміс: beseitigung der Folgen von Katastrophen
7. Бекітілген нұсқасы: устранение помех - бөгеуілдерді жою (байланыс) (2004)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қаңтардағы N 90 қаулысы. ... зiлзалалардың немесе өзге де апаттардың нәтижесінде туындаған жағдай; апаттың салдарларын жою ...
9. Ұсыныстар: бекітілген нұсқаны, заңнамадағы қолданысын ескере отырып, "апат салдарларын жою" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Экологиялық нұқсан – адамдар қызметінің кері әсерінен қоршаған ортада туындайтын жағымсыз нәтижелер мен олардың салдарынан пайда болатын шығындар.
2. Этимологиясы: экология (көне грек. οἶκος) - "тұрғын үй, тұрақ", λόγος - "ілім, ғылым"
3. Өзбек: ekologik zarar
4. Түрік: çevresel hasar
5. Ағылшын: environmental damage
6. Неміс: umweltschäden
7. Бекітілген нұсқасы: ущерб - нұқсан (2020), причинитель вреда (ущерба) - зиян (залал) келтіруші (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "экологиялық нұқсан" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Физикалық қорғау – рұқсатсыз кіру, ұрлық немесе зақым келтіру сияқты қауіптерден объектілерді, адамдарды және ақпаратты қорғауға, олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені.
2. Этимологиясы: физический (көне грек. φύσις) - "заттегі, табиғат, мінез".
3. Өзбек: jismoniy himoya
4. Түрік: fiziksel koruma
5. Ағылшын: physical protection
6. Неміс: physischer schutz
7. Бекітілген нұсқасы: физическая защита загранучреждений Республики Казахстан - Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелерін физикалық қорғау (2022), физическая защита (юрид.) - кісі күшімен қорғау (экон. қылмыс) (2008)
8. Заңнамадағы қолданысы: физическая защита - физикалық қорғау (Қазақстан Республикасының Ядролық материалды физикалық қорғау туралы конвенцияға қосылуы туралы Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 22 желтоқсандағы №17 Заңы).
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "физикалық қорғау" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Физикалық жарылыс – нәтижесінде өте жоғары қысымды қатты ысыған газ түзіліп, қоршаған ортада жарылыс толқыны пайда болатын, қираған жарықшақтар немесе жарылыстың шашыранды өнімдері түрлі объектілерге механикалық әсер ететін, шектеулі көлемде энергияның тым көп мөлшерінің жылдам босатылу процесі.
2. Этимологиясы: физический (көне грек. φύσις) - "заттегі, табиғат, мінез".
3. Өзбек: jismoniy portlash
4. Түрік: fiziksel patlama
5. Ағылшын: physical explosion
6. Неміс: körperliche explosion
7. Бекітілген нұсқасы: большой взрыв - үлкен жарылыс (2019), напряженный взрыв - лепті серпін (2020), взрывотехническое исследование - жарылыс-техникалық зерттеу (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "физикалық жарылыс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Физикалық өріс – шексіз еркіндік дәрежесінің санына ие және физикалық шаманың кеңістікте үздіксіз таралуымен сипатталатын жүйе түріндегі материяның ерекше түрі.
2. Этимологиясы: физический (көне грек. φύσις) - "заттегі, табиғат, мінез".
3. Өзбек: jismoniy maydon
4. Түрік: fiziksel alan
5. Ағылшын: the physical field
6. Неміс: physisches feld
7. Бекітілген нұсқасы: ключевое поле - тірек өріс (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "физикалық өріс" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Физикалық зақымдану – 1. объектілердің физикалық энергияның әсерінен жұмыс істеу қабілетін (қойылған міндеттерді орындауын) жоғалтуы;
2. адамдардың денсаулығына, мүлкіне немесе қоршаған ортаға келген физикалық залал.
2. Этимологиясы: физический (көне грек. φύσις) - "заттегі, табиғат, мінез".
3. Өзбек: jismoniy shikastlanish
4. Түрік: fiziksel yenilgi
5. Ағылшын: physical defeat
6. Неміс: körperliche niederlage
7. Бекітілген нұсқасы: поражение - зақымдану (мед.) (1995)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "физикалық зақымдану" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Ұнтақты сүзгі – судан құм, қиыршық тас, қоқыс сияқты қажетсіз бөлшектерді алып тастауға мүмкіндік беріп, суды таза және әртүрлі техникалық қажеттіліктерге жарамды ететін суды тазарту және сүзу жүйелерінің ажырамас бөлігі.
2. Этимологиясы: фильтр (латын. filtrum) - "киізден жасалған сүзгі, елек".
3. Өзбек: chang filtri
4. Түрік: toz filtre
5. Ағылшын: powder filter
6. Неміс: pulverfilter
7. Бекітілген нұсқасы: фильтр из волокнистого материала - талшықты материалды сүзгі (2022), сырье порошкованное - ұнтақталған шикізат (2022), огнетушитель порошковый - ұнтақты өрт сөндіргіш(өрт қарсы қызм) (1999)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "ұнтақты сүзгі" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Апаттар медициналық орталығы - заңды тұлға құқығы бар ерекше типтегі денсаулық сақтаудың мемлекеттік ғылыми-практикалық мекемесі, аймақтық (Қазақстан Республикасының облыстарында), аумақтық (ҚР құрылтай субъектілерінде) және жергілікті (қалаларда, аудандарда) деңгейлердегі қазақстандық Апаттар медицинасы қызметінің күнделікті басқару органы.
2. Этимологиясы: медицина (лат. medicina) - "медицина ғылымы, медицина".
3. Өзбек: tabiiy ofatlar tibbiyoti markazi
4. Түрік: afet tıbbı merkezi
5. Ағылшын: disaster medicine center
6. Неміс: zentrum für Katastrophenmedizin
7. Бекітілген нұсқасы: медицинская программа - медициналық бағдарлама (2022), антитеррористический центр - терроризмге қарсы орталық (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 17 тамыздағы N 704 Қаулысы. ... Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің "Апаттар медицинасы орталығы" ...
9. Ұсыныстар: тізбеде "апаттар медициналық орталығы" терминдік тіркес ұсынылған. Заңнамалық құжатта "апаттар медицинасы орталығы" деп қолданылған. Калька аудармаларды елемесек, терминдік тіркес "апаттардың медицина орталығы" немесе "апаттың медицина орталығы" болуы тиіс.

Дефинициясы1. Авариялық сигнализация тізбегі - апат немесе төтенше жағдай кезінде автоматты түрде іске қосылатын дабыл жүйесі. Төтенше дабыл тізбегінің мақсаты - қызметкерлерді қауіп туралы ескерту және ықтимал қауіптерге жылдам әрекет етуді қамтамасыз ету.
2. Этимологиясы: сигнализация (лат. signum) - "белгі"
3. Өзбек: signal zanjiri
4. Түрік: acil durum alarm devresi
5. Ағылшын: alarm circuit
6. Неміс: alarmschaltung
7. Бекітілген нұсқасы: предупреждающая сигнализация - ескерту дабылы (2007)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: бекітілген терминді басшылыққа ала отырып, "авариялық дабыл тізбегі" деп бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Табиғи айналым – температура немесе қысым айырмашылығы сияқты табиғи күштердің әсерінен заттардың жүйеде тасымалдануы.
2. Этимологиясы: циркуляция (латын. circulus) - "дөңгелек, шеңбер".
3. Өзбек: tabiiy aylanish
4. Түрік: doğal dolaşım
5. Ағылшын: natural circulation
6. Неміс: natürliche zirkulation
7. Бекітілген нұсқасы: циркуляция - циркуляция, айналым (2016), естественный иммунитет - табиғи иммунитет (2023)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "табиғи айналым" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Сел жүру жиілігі – сел бассейнінде сел жүруі орта есеппен бір рет болатын жылдар саны. Селдердің жиілігі жеке бассейндер үшін де, кез келген аумақ үшін де, селдің генетикалық түрі үшін де бағаланады.
2. Этимологиясы: –
3. Өзбек: sel tushish chastotasi
4. Түрік: çamur kaymalarının sıklığı
5. Ағылшын: frequency of mudflows
6. Неміс: häufigkeit der Dorfflucht
7. Бекітілген нұсқасы: частота - жиілік (2016)
8. Заңнамадағы қолданысы: Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 9 шілдедегі N 481 Кодексі. ... ықтимал сел қаупі бар ...
9. Ұсыныстар: "сел жүру жиілігі" терминін бекіту ұсынылады.

Дефинициясы1. Төтенше орман өрт жағдайы – адам шығынына, адам денсаулығына және қоршаған ортаға зиян келтіруге, елеулі материалдық шығындарға және адамдардың өмір сүру жағдайларының бұзылуына әкелетін немесе әкеп соқтыруы мүмкін орман өрті (орман өрттері) нәтижесінде белгілі бір аумақта қалыптасқан жағдай.
2. Этимологиясы: ситуация (латын. situātiō) - "билігі болу, еркі болу".
3. Өзбек: favqulodda o'rmon yong'inlari holati
4. Түрік: orman yangını acil durumu
5. Ағылшын: emergency forest fire situation
6. Неміс: notfall waldbrandsituation
7. Бекітілген нұсқасы: природная чрезвычайная ситуация - табиғи төтенше жағдай (2022)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "орман өртінің төтенше жағдайы" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Қатты дауыл – желдің бір минут ішіндегі 11 м/с минималды жылдамдығын сақтай отырып, бірнеше (3-тен 20) секунд ішінде 8 м/с-тан арттырып отыруы, Басқаша айтқанда, желдің жылдамдығының кенеттен күрт күшеюі, желдің үдеуі.
2. Этимологиясы: шквал (ағылш. squall) - "дауыл, құйын".
3. Өзбек: to'fon
4. Түрік: fırtına
5. Ағылшын: squall
6. Неміс: böen
7. Бекітілген нұсқасы: шквал грозовой - найзағайлы дауыл (геогр.) (2005), магнитная буря - магнит дауылы (2018), штормовое предупреждение - дауылды алдын ала ескерту (төтенше жағдай) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "қатты дауыл" нұсқасын қолдаймыз.

Дефинициясы1. Cудың дауылды ағыны – жартылай жабық су қоймаларындағы су деңгейінің су тасқынына әкелетін өте күрт көтерілуі.
2. Этимологиясы: шторм (неміс. stören) - "мазасын алу, тыныштық бермеу".
3. Өзбек: bo'ronli suv ko'tarilishi
4. Түрік: fırtına suyu dalgalanması
5. Ағылшын: storm surge of water
6. Неміс: sturmflut von wasser
7. Бекітілген нұсқасы: штормовой нагон воды - дауылды су ағыны (төтенше жағдай) (2015)
8. Заңнамадағы қолданысы: –
9. Ұсыныстар: жоғарыда берілген аудармаларды басшылыққа ала отырып, сондай-ақ бұрын бекітілген терминдерді ескере келе, "судың дауылды ағыны" нұсқасын қолдаймыз.